اصل استقلال امضاها

اصل استقلال امضاها

اصل استقلال امضاها در اسناد تجاری چیست؟

اگر بخواهیم تعریف دقیقی از مفهوم اصل استقلال امضاها ارائه دهیم تا از کاربرد اصلی آن اطلاع پیدا کنید، باید بگوییم که به اعتبار مستقل هر امضا در قانون تجارت گفته می شود. با توجه به آن هر امضا از اعتباری مستقل برخوردار بوده و هر فرد با توجه به امضایی که در اسناد تجاری دارد، نسبت به سایرین که دارای اسناد تجاری هستند، مسئول است.

اصل استقلال امضاها که یکی از موارد مهم و اساسی در قانون تجارت است، در قبال تمامی تعهدات موجود در اسناد، متعهد است. مگر اینکه سند تجاری و یا سایر امضا کنندگان فاقد اهلیت باشند.

در اصل استقلال امضاها، هر امضا در اسناد تجاری از جمله چک و یا سفته به عنوان ظهرنویس، ضامن و یا صادر کننده آن، به صورت مستقل دارای اعتبار است. در صورتی که به امضایی ایراد حقوقی و یا کیفری گرفته شود، صادر کننده آن نمی تواند از طریق استناد به آن، از پرداخت وجه سند خودداری کند. به این دلیل که صادرکننده در قبال دارنده سند تجاری همچون سفته و یا چک، به اعتبار امضای خود مسئولیت دارد.

به طور کلی تمامی اسناد تجاری با امضا و یا اثر انگشت اهمیت و اعتبار پیدا می کنند، که تنها از این طریق می توان آن را به فرد انتساب داد. با استفاده از امضا، مهر و یا اثر انگشت می توان به نوشته ای سندیت داد و آن را به شخص مورد نظر منتسب کرد، که تمامی اسناد معتبر از این قانون پیروی خواهند کرد.

اصل استقلال امضاها و اهمیت آن در اسناد تجاری

همانطور که پیشتر به آن اشاره کردیم، در مفهوم اصل استقلال امضاها تمامی مسئولیت امضایی که پای اسناد تجاری ثبت می شود، با امضا کننده است. فرد باید تمامی تعهداتی را که در سند تجاری بیان شده پذیرفته و طبق امضایی که در آن به ثبت رسانیده، به آنها عمل کند. 

بنابراین توجه به عدم وجود ایرادات در اصل استقلال امضاها، سبب حمایت از دارنده بدون هیچ سوء نیتی می شود و به همین دلیل به رسمیت شناخته شده است. برای حمایت بیشتر از این اصل، سازمان ملل متحد براساس قانون بین المللی ژنو آن را در قانون تجارت ایران پذیرفته است. اما لازم به ذکر است که هیچگونه سندی برای بیان اصل استقلال امضاها در حقوق تجاری بین الملل تخصیص داده نشده است.

با توجه به دو اصل بیان شده می توان به رابطه آشکار بین آنها پی برد. با توجه به این رابطه در هر زمان که اصل استقلال امضاها در نظر گرفته شود، اصل عدم توجه ایرادات نیز از اهمیت برخوردار است. در مقابل نیز در هر زمان که یک امضا از نظر قانونی فاقد اعتبار باشد، ایرادات مرتبط با آن نیز در برابر فرد دارنده پذیرفته خواهد شد.

براساس قوانین موجود در تجارت بین الملل اگر یک امضا در اسناد تجاری جعل شده باشد، شخصی که امضایش جعل شده، هیچگونه تعهدی نخواهد داشت.

اصل عدم توجه ایرادات

در قانون و مقررات بیشتر کشورهای جهان به اصل استقلال امضاها اهمیت بسیار زیادی داده شده و برای آن قوانینی در نظر گرفته اند. اما شاهد آن هستیم که درقوانین و حقوق تجارت ایران، در این مورد هیچ گونه تصریحی صورت نگرفته است. شاید منشا بسیاری از اختلاف نظرها در این مسئله از همین جهت به وجود آمده باشد.

با این حال برخی از کارشناسان با استناد به ماده 249 و 251 در قانون تجارت ایران سعی در استنباط آن دارند. اما باید توجه داشته باشیم که برای پذیرش اسناد تجاری و استفاده از آن به جای وجه نقد برای گردش راحت، باید صراحتا به آن اشاره شود. بیان آن در قانون تجارت ایران می تواند گامی بلند در به رسمیت شناختن آن باشد و به عنوان پشتوانه ای از تجار حمایت کند.

براساس اصل استقلال امضاها برای اینکه معامله ای در صحت کامل انجام شود، باید مشروعیت داشته باشد. به این معنی که در مقررات قانون مدنی هدف مورد نظر در معامله مشروع بوده و از هرگونه شک و شبهه ای مبرا باشد، در غیر این صورت باطل است. به عنوان مثال بر اساس قانون مدنی اگر فردی در معامله ای نامشروع مانند قمار، سندی را امضا کرده باشد و جهت آن نیز تصریح شود، آن سند باطل خواهد بود.

برخلاف جامعیت کلی قانون مدنی، چنین مقرراتی به صورت خاص و به نحو احسن پیش بینی نشده تا بتوان به آنها استناد کرد.

شروط صحت معامله

با توجه به قوانین کلی در قانون مدنی، صدور اسناد تجاری و ظهرنویسی نوعی معامله و عملی قانونی به شمار می روند. بنابراین باید تابع قوانین موجود در اصل استقلال امضاها و صحت معاملات بوده و از مشروعیت برخوردار باشند. یکی از مهمترین شرایط اعتبار سند تجاری در معاملات، رضایت و قصد و حسن نیت طرفین می باشد. طبق آن باید معامله صورت گرفته به شرط مقرون به صرفه بودن، عقد قرارداد گردد. در صورتی که امضا کننده از رضایت کافی برخوردار نباشد و امضای آن ناشی از اکراه و یا اشتباه باشد، فاقد اعتبار است. 

در اصل استقلال امضاها طرفین امضا کننده باید عاقل، بالغ و آگاه باشند، در غیر این صورت معامله باطل اعلام می شود. البته اصل بر این است که تمامی امضا کنندگان واجد این شرایط هستند، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

از دیگر شرایط مهم و اساسی صحت معاملات، معین کردن موضوع معامله است. موضوع اسناد تجاری در هر معامله ای عموما در قبال پرداخت مبلغی پول است، که باید به صورت شفاف بیان شده باشد. 

از طرفی جهت معامله مورد نظر باید مشروعیت داشته باشد و هدف مورد نظر طرفین که برای آن معامله صورت میگیرد، مورد قبول باشد. در نهایت در صورت فقدان هر کدام از شرایط اعلام شده، آن معامله صحت نداشته و باطل تلقی می شود.

در دنیای امروز، با توجه به تنظیم قراردادهای تجاری پیچیده و حساس و همچنین کاربردهای آن، قانونگذار با توجه به نیازهای تجاری، حمایت های لازم را از دارنده امضا انجام می دهد. امتیازات اصولی که از سوی قانونگذار جهت حمایت از حقوق ذی النفع طراحی شده عبارتند از:

اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات

اصل استقلال امضاها

اصل مسئولیت تضامنی امضا کنندگان

توجه ویژه به فرم و شرایط صوری سند