خیار تبعض صفقه
خیار تبعض صفقه چه کاربردی دارد؟ در کدام ماده به این خیار اشاره شده است؟ مهلت استفاده از این خیار چند روز است؟ خیارات در علم حقوق به معنای اختیار فسخ هستند. در قانون مدنی به انواع خیارات اشاره شده است. نکته قابل توجه این است که استفاده از خیارات مختص به عقود لازم می باشد. در عقود جایز نیازی به استفاده از خیارات نیست. در این عقود هر کدام از طرفین بدون وجود شرایط خاصی می توانند معامله را برهم بزنند. در بررسی انواع خیارات می توان گفت که یکی از خیارات کاربردی و مهم، خیار تبعض صفقه می باشد. تبعض در لغت به معنای تکه تکه شدن می باشد و صفقه نیز به معنای دست دادن و معامله است. در همین راستا قانونگذار از عبارت تبعض صفقه در نص قانون استفاده کرده است.
چنانچه بدون اطلاع معامله ای را منعقد کنید که بخشی از مبیع قابلیت تملک به وسیله خریدار را نداشته باشد و یا مورد معامله مذکور به طور کامل در مالکیت بایع نباشد، مشتری می تواند با استفاده از خیار تبعض صفقه تمام و یا بخشی از معامله را فسخ کند. در ماده 441 از قانون مدنی به این خیار اشاره شده است. مطابق نص صریح قانون مدنی، چنانچه عقد بیع نسبت به بخشی از مبیع باطل باشد، حق فسخ خریدار محفوظ است. در روش دوم نیز می تواند قسمتی که موجود است را قبول کند و برای بخشی که تلف شده ثمن معامله را استرداد نماید. نکته قابل توجه این است که در ماده مذکور فقط عقد بیع ذکر شده است و به بقیه موارد اشاره ای نشده است. با توجه به نظر حقوقدانان خیار تبعض صفقه در معاملات دیگری غیر از بیع هم جاری خواهد بود. در ادامه به کاربرد های خیار تبعض صفقه اشاره خواهیم کرد و نکات مهم آن را شرح می دهیم.
خیار تبعض صفقه (1)
کاربرد های خیار تبعض صفقه
خیار تبعض صفقه کاربردهای بسیاری دارد. برای فهم بیشتر این موضوع به ذکر یک مثال می پردازیم. تصور کنید شخص الف از شخص ب مقدار مشخصی برنج را خریداری می نماید. در زمان تسلیم مبیع، بایع اعلام می کند که بخشی از برنج های خریداری شده خراب شده است. در این حالت خریدار دو اختیار را خواهد داشت. در حالت اول می تواند به استناد ماده 441 و با استفاده از خیار تبعض صفقه معامله را فسخ کند. در حالت دوم نیز می تواند برنج های سالم را قبول کند و مبلغ برنج های خراب شده را از ثمن معامله کسر کند. میزانی که از مبیع کسر می گردد با توجه به قیمت هر واحد از مبیع و نرخ کلی آن مشخص می شود.
سوال مهمی که در این زمینه مطرح می شود این است که اگر مبیع قابل تجزیه نباشد، چه باید کرد؟ به عنوان مثال تصور کنید که مبیع یک تخته فرش می باشد. در صورتی که ابعاد فرش با ابعاد مورد توافق آن متفاوت باشد تکلیف چیست؟ در این وضعیت خریدار این اختیار را دارد که با استفاده از خیار تبعض صفقه معامله را فسخ نماید. در چنین حالتی ثمن معامله به مشتری و مبیع نیز به بایع مسترد می شود. با توجه به مثال فوق به نظر می رسد که در صورت تجزیه ناپذیر بودن مبیع، راهی جز فسخ معامله باقی نمی ماند. در این حالت کم کردن ثمن و پذیرش مبیع توسط خریدار، امری محال است. در نهایت می توان گفت که با دقت به مطلب عنوان شده، بهتر است پیش از استفاده از خیار مزبور با یک وکیل خوب مشورت کنید.
نکات مهم در خیار تبعض صفقه
با توجه به کاربرد های تبعض صفقه می توان به نکات مهمی اشاره کرد. از مثال های فوق می توان به این موضوع پی برد که خریدار باید نسبت به مشکل مبیع ناآگاه باشد. هرچند با وجود علم و آگاهی مشتری هم ثمن تقسیط خواهد شد. این موضوع از ماده 443 ق.م نیز قابل استنباط می باشد. مطابق این ماده تبعض صفقه زمانی سبب خیار است که مشتری در زمان معامله عالم به آن نباشد. به عنوان مثال چنانچه خریدار در زمان خرید خانه اطلاع داشته باشد که بخشی از آن وقف شده است، دیگر نمی تواند به استناد خیار تبعض صفقه معامله را فسخ کند.
اگر بخش تلف شده مبیع جزء اساسی عقد باشد، خیار مذکور به قوت خود باقی است؟ تصور کنید که طرفین معامله قصد خرید و فروش باغ سیب را دارند. پیش از قبض مبیع، قسمتی از باغ که درخت های سیب در آن وجود دارد در اثر آتش سوزی از بین می روند. در این حالت به نظر می رسد، صحبت از تبعض صفقه بی مورد است . در چنین وضعیتی بخش مورد توجهی از معامله از بین می رود و زمین فاقد درخت، باغ محسوب نخواهد شد. با تمام این تفاسیر اراده طرفین معامله به قوت خود باقی خواهد ماند.
خیار تبعض صفقه (2)
آیا استفاده از این خیار فوری است؟
قانونگذار در بخشی از خیارات به فوری بودن اشاره کرده است. فوری بودن خیار به این معنا می باشد که ذوالخیار از زمان اطلاع از عیب و ایراد عقد، نسبت به استفاده از خیارات اقدامات لازم را انجام دهد. در خصوص خیار تبعض صفقه، قانونگذار سکوت کرده است. با توجه به این مسئله حقوقدانان این خیار را فوری تلقی نمی کنند. در ماده 442 قانون مدنی نیز به نرخ محاسبه بخش باطل اشاره شده است. مطابق این ماده در خصوص تبعض صفقه، آن بخش از ثمن که باید به خریدار مسترد گردد، به شیوه قانونی آن محاسبه می شود. آن بخش از مبیع که به مالکیت خریدار در آمده است، قیمت گذاری می شود. سپس به نسبت قیمت مشخص شده و قیمت مجموع مبیع، بخشی از ثمن، متعلق به بایع خواهد بود. مابقی ثمن نیز به مشتری مسترد خواهد شد. در هر بخشی از قانون مدنی که به اختیار فسخ برای مشتری اشاره شده است، می توان نشانه هایی از تبعض صفقه را مشاهده کرد.
توجه داشته باشید که در زمان انعقاد عقد نیز، خیار مزبور را اسقاط نکنید چرا که در غیر اینصورت حق استفاده از آن را نخواهید داشت. در پایان ذکر این مورد ضروری به نظر می رسد که خیار تبعض صفقه مختص به مشتری نبوده و برای فروشنده نیز وجود خواهد داشت.
