خیار تدلیس
تدلیس به چه معنا می باشد؟ شرایط اعمال خیار تدلیس چیست؟ چه تفاوتی میان خیار تدلیس و خیار عیب وجود دارد؟ تدلیس در لغت به معنای نیرنگ، عیب پوشی و فریب کاری می باشد. در قانون مدنی نیز به این لغت اشاره شده است. تدلیس در دسته خیارات حقوقی قرار می گیرد. این خیار که در علم حقوق با نام خیار تدلیس شناخته شده است، دارای کاربرد های فراوانی می باشد. هدف قانونگذار از خیار تدلیس این است که طرفین معامله به فریب و عیب پوشی فکر نکنند. در این مطلب به بررسی شرایط خیار مورد بحث می پردازیم. سپس نکات مهم آن را بررسی می کنیم.
خیار تدلیس در قانون مدنی
در ماده 438 قانون مدنی به خیار تدلیس اشاره شده است. مطابق این ماده عملیاتی که سبب فریب طرف مقابل شود تدلیس می باشد. یه بیانی دیگر می توان گفت که تدلیس، پوشاندن عیب کالا و یا عدم صداقت در بیان ویژگی های کالا می باشد. در این حالت بایع صفاتی را ذکر می کند که در مبیع وجود ندارد. دامنه خیار تدلیس وسیع است. چنانچه در جریان معامله تدلیس اتفاق بیفتد، شخص فریب خورده می تواند به استناد خیار تدلیس معامله را فسخ کند. به همین دلیل در تمام اعمال حقوقی، وجود حسن نیت توسط متعاملین از اهداف قانونگذار بوده است. شاید یکی از دلایل سختگیری قانون نیز همین مسئله باشد.
خیار تدلیس (1)
فریب در عقد نکاح
علاوه بر تدلیس در معاملات، تدلیس در عقد نکاح هم مفروض می باشد. در قانون مجازات اسلامی نیز به تدلیس اشاره شده است. در این خصوص می توان به ماده 647 از قانون مجازات اسلامی اشاره کرد. در بخش تعزیرات به مجازات تدلیس در نکاح اشاره شده است. مطابق این ماده چنانچه زوجین پیش از انعقاد عقد نکاح اقدام به فریب طرف مقابل نمایند، به مجازات قانونی آن محکوم خواهند شد. در این حالت یکی از طرفین خود را دارای ثروت و تمکن مالی، تحصیلات عالی، شغل خوب و موقعیت اجتماعی مناسب معرفی می کند. در صورتی که طرف مقابل فریب بخورد و نکاح به سبب همین ویژگی ها واقع گردد، حبس تعزیری 6 ماه تا 2 سال در انتظار فریب دهنده خواهد بود.
علاوه بر موارد مذکور می توان به نمونه های مشابه دیگری از خیار تدلیس نیز اشاره کرد. نظریات متفاوت و متعددی در این خصوص وجود دارد. به عنوان مثال می توان به وجود بیماری خاص در یکی از طرفین اشاره کرد. در این حالت چنانچه یکی از طرفین عقد نکاح بیماری خود را پنهان نماید، از مصادیق تدلیس خواهد بود و برای طرف مقابل حق فسخ وجود خواهد داشت. خیار تدلیس در دسته خیارات فوری قرار دارد. فوری بودن اعمال خیار تدلیس به این معنا می باشد که هر یک از طرفین قرارداد که حق اعمال این خیار را دارند، به محض اطلاع از آن باید اقدامات لازم را انجام دهند. این موضوع در ماده 440 از قانون مدنی ذکر شده است. چنانچه ذوالخیار از فوری بودن آن اطلاع نداشته باشد، عذر او در تاخیر اعمال حق، موجه محسوب می شود.
نکات مهم در خصوص تدلیس
خیار تدلیس از آن دسته از خیاراتی می باشد که هم برای بایع و هم برای مشتری قابل اعمال خواهد بود. مطابق ماده 439 قانون مدنی نیز می توان به این موضوع پی برد که چنانچه یکی از طرفین موجب فریب دیگری شود، امکان اعمال خیار برای طرف مقابل وجود خواهد داشت. نکته مهم دیگر این است که خیار تدلیس غیر قابل اسقاط است. به بیانی ساده تر می توان گفت که این خیار با وجود توافق طرفین بر اسقاط آن، قابل استفاده خواهد بود. در حالتی که در متن قرارداد، اسقاط خیار تدلیس ذکر شده باشد اما پس از معامله مشخص شود که یکی از طرفین دیگری را فریب داده است، می توان به استناد ماده 438 معامله را فسخ کرد. امری بودن این مورد می تواند مهر تاییدی بر اهمیت خیار تدلیس باشد. با توجه به تکرار مکرر خیار تدلیس در قانون، می توان به لزوم صداقت در معاملات و اعمال مختلف حقوقی پی برد.
با وجود اینکه درک مطلب ساده به نظر می رسد اما واقعیت این است که مسائل حقوقی از پیچیدگی خاصی برخوردار می باشند. تصور کنید شخص الف ملکی را از شخص ج خریداری می کند. الف که از قیمت های منطقه اطلاعی ندارد پس از مدتی متوجه می شود که فریب خورده است و ملک مذکور را با قیمتی بیش از قیمت حقیقی خریداری کرده است. در فرض این مسئله امکان فسخ معامله برای الف وجود خواهد داشت. در چنین وضعیتی بهتر است با یک وکیل یا کارشناس حقوقی مشورت کنید.
خیار تدلیس (2)
نحوه اعمال خیار
چنانچه قصد دارید بدون کمک وکیل از خیار تدلیس استفاده کنید، باید مراحلی که در ادامه ذکر می کنیم را انجام دهید. زمانی که از تدلیس اطلاع پیدا کردید، با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، اظهارنامه ای را تنظیم و به طرف مقابل ارسال کنید. در متن اظهارنامه باید خواهان فسخ معامله شوید. در صورت عدم اقدامی از جانب طرف مقابل، با تنظیم دادخواست می توانید نسبت به اعمال خیار تدلیس اقدامات مورد نیاز را انجام دهید. چنانچه فسخ معامله مورد تایید باشد، جنبه اعلامی خواهد داشت و در این حالت نیازی به صدور اجرائیه نخواهد بود.
تفاوت خیار تدلیس و خیار عیب
این دو خیار در قانون مدنی به صورت مجزا مورد توجه قانونگذار قرار گرفته اند. بعضی از حقوقدانان معتقدند که چنانچه وضعیتی در مبیع به وجود آید که برخلاف وضعیت عادی باشد، عیب محسوب می شود. برخی دیگر نیز عیب را شامل نقصی می دانند که از ارزش کالا و یا انتفاع عرفی آن کم کند. در خصوص خیار عیب می توان گفت مبیع باید معیوب باشد اما در مورد خیار تدلیس اینگونه نیست. امکان دارد فقدان یک وصف در مبیع عیب محسوب نشود. این در حالی است که اگر عقد بر مبنای آن وصف منعقد شده باشد در صورت وجود تدلیس، برای طرف مقابل حق فسخ ایجاد می شود. تصور کنید قصد خرید یک میز تحریر را دارید که قرار بود از جنس چوب گردو باشد. چنانچه بایع با فریب و نیرنگ میز چوبی دیگری را به شما بفروشد، تدلیس خواهد بود. این در حالی است که اگر جنس میز از چوب گردو نباشد عیب محسوب نمی شود.
