ازادی بیان در قانون اساسی
ازادی بیان در قانون اساسی، اصلی که باید شناخت
ازادی بیان در قانون اساسی به عنوان فصل الخطاب مورد توجه قرار گرفته و خوشبختانه راجع به آن توضیحاتی هم داده شده است. آزادی بیان به عنوان یک حق شناخته شده و در اکثر کشورهایی که دموکراسی در آنها به عنوان اصلی گریزناپذیر پذیرفته شده است، وجود دارد و عملی می شود. حال اینکه چه طور و تا چه میزانی پایبندی به این اصل در همه ارکان دولتهای دموکرات، مورد توجه قرار می گیرد این بحثی جداگانه است. ما امروز می خواهیم به این اصل مهم در قانون اساسی کشورمان بپردازیم.
معنی و تفسیر ازادی بیان
به طور عام، ازادی بیان یعنی ازاد بودن هر شخص و طیف و گروهی در ابراز عقاید خود. ازادی بیان و ازادی اندیشه با یکدیگر پیوند عمیقی دارند. در حقیقت با وجود ازادی در بیان است که می توان آراء و نظرات و اندیشه های مختلف را شنید و شناخت. رسیدن به این مفهوم به معنای واقعی آنچنان مهم شمرده می شود که در اعلامیه حقوق بشر، این ویژگی به عنوان یکی از آرمانهای بشریت شناخته نام برده شده است.
ازادی بیان یک اصل مهم و اساسی در ظهور و بروز یک جامعه بالنده و چند صدایی است. همه انسانها به حکم انسان بودن در درجه اول، باید از این حق اساسی برخوردار باشند. به عبارت دیگر، انسانها هرکدام به اندازه یکسان از این حق برخوردارند. در جوامع مختلف برداشت از این حق مسلم، به شکل متفاوتی تعریف شده است. درست به همین دلیل است که شاید به جرات بتوانیم بگوییم که هیچ کشوری به طور کامل و بی نقص این اصل را رعایت نمی کند و خود را ملزم به اجرای آن نمی بیند.
در هر کدام از کشورهای جهان اگر به شکل ریزبینانه تری نگاهی بیندازیم می بینیم که تعریف ازادی بیان با توجه به شرایط و سیستمی که معقولانه تر( از منظر دولت و حکمرانان اصلی) به نظر می رسد، داده می شود.
کلیاتی راجع به ازادی بیان در قانون اساسی
تعریف ازادی بیان در قانون اساسی کشور ما هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیاست. این حق در قانون اساسی ما هم به عنوان حقی مهم برای افراد جامعه در نظرگرفته شده است. طبق اعلامیه حقوق بشر که مورد پذیرش همه کشورهای دنیاست، هر شخصی می تواند هر عقیده ای را بدون مداخله دیگران بپذیرد و آن را بر زبان بیاورد. این شخص می تواند این عقاید را بدون هیچ محدودیتی دریافت کند، راجع به آن تحقیق کند و حتی آن را تبلیغ نماید.
بسیاری از کشورها به ظاهر این اصل را پذیرفته اند. اما در باطن آنچه که روی می دهد، عملی خلاف این اعلامیه و این اصل است. اصل مهمی که در پذیرش و عملی کردن آزادی بیان باید مورد توجه قرار بگیرد که پذیرش و بیان نظرات و اعتقادات مختلف برای همه افراد جامعه آزاد است. اما این جمله به معنی این نیست که حتما ضمانت اجرایی داشته باشد. همچنین افراد برای پذیرش و تبلیغ نظرات خود نباید با خطری تهدید شوند.
ازادی بیان در قانون اساسی کشور به چه نحوی گنجانده شده است؟
ازادی بیان در کشور ما تعریفی پیچیده تر از تعریف اعلامیه حقوق بشر دارد. در کشور ما مسائل عرفی به طرز قابل ملاحظه ای بر روی پدیده ها و تعاریف آنها سایه انداخته است.
طبق اصل 19 قانون اساسی کشورمان:
تفتیش عقاید ممنوع است. هیچ کس حق ندارد دیگری را بابت داشتن عقیده ای خاص، مورد مواخذه و یا تعرض قرار دهد.
ماده 26 منشور حقوق شهروندی:
همه شهروندان از حق ازادی بیان برخوردارند. آنها می توانند در محدوده قانون، نظرات و عقاید خود را راجع به هر موضوعی منتشر و یا دریافت کنند. دولت باید به شکل ویژه ای این اصل را در همه زمینه های ارتباطاتی ، رسانه ای و فضای مجازی مورد حمایت خود قرار دهد.
طبق اصل ازادی بیان در قانون اساسی ایران، هیچ مقامی نمی تواند برخلاف قوانین، به انتشار یا عدم انتشار مطالب از سمت انواع رسانه ها فشار بیاورد. دولت نمی تواند رسانه های آزاد را تحت فشار سانسور قرار دهد و آنها را کنترل نماید.
نکته: ازادی بیان را می توانیم نوعی نقد بر ساختارها و آنچه که وجود دارد، بدانیم. هر چه فضای انتقادی در یک کشور وسیع تر و گفتمان نقد گسترده تر باشد، به طور قطع، رشد و توسعه آن کشور هم سرعت بیشتری خواهد گرفت.
مشکل تعریف ازادی بیان در قانون اساسی کشور چیست؟
تعریف ازادی بیان در قانون اساسی ما شاید در نگاه اول کاملا مشخص و معلوم باشد، اما دارای ابهاماتی است. از این روی ، طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان حق تفسیر بر این قانون را خواهد داشت. این جمله به این معنی است که شورای نگهبان با صلاحدید و نظرکارشناسان خود، می تواند این بند مهم قانون اساسی را تفسیر و توضیح دهد.
حتی مجلس تصویب کرده است که اگر هر کسی بخواهد تفسیر خود را راجع به مقوله ازادی بیان ارائه نماید( امری که وظیفه شورای نگهبان است) و طبق تفسیر خود عملی را انجام دهد یا ترک فعل نماید، به 6 ماه تا 2 سال حبس محکوم خواهد شد.
درست به همین دلیل است که عده ای صاحبنظران بر این باورند که تفسیر قوانین بخصوص قانون ازادی بیان فقط و فقط در انحصار شورای نگهبان است و اعمال سلیقه از سمت این نهاد بر روی قانون، امکانپذیر خواهد شد. این مطلب در حقیقت به نوعی مفهوم خود آزادی بیان را زیر سوال برده است.
ما ازادی بیان در قانون اساسی کشورمان را به شکل کاملا رسمی داریم. این حق برای ما مردم ایران در نظر گرفته شده است. حال اگر شورای نگهبان در این میان تفسیری از آزادی بیان دارد که با تعریف ملت یکی نیست، باز هم نمی توانیم بگوییم که این حق از ما سلب شده است.
کلام پایانی
مهمترین عامل در رشد و شکوفایی یک جامعه چند صدایی بودن آن است. در حقیقت وجود ازادی بیان در جامعه می تواند منجر به رشد و جلوگیری از استبداد مطلق شود. به همین دلیل است که این حق به عنوان حقی ارزشمند و والا در سراسر دنیا شناخته می شود و ملت ها برای دستیابی به آن، تلاش می کنند.
