امکان جلب شاهد در دادگاه
امکان جلب شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری
به طور کلی با توجه به اصول مختلف قانون اساسی بازداشت و جلب یک فرد ممنوع است، مگر به تجویز قانون. در مورد امکان جلب شاهد در دادگاه حقوقی باید گفت: با توجه به این که نص قانونی خاصی در این مورد وجود ندارد، شاهد را نمی توان در دادگاه حقوقی جلب کرد. در واقع در امور حقوقی و مدنی شاهد را نمی توان به مجبور به این کرد، که در دادگاه حضور یافته و در مورد مشاهدات خود توضیح ارائه دهد. این در حالی است که در موارد ارتکاب جرم و صلاحیت مراجع کیفری، شاهد نمی تواند بدون عذر موجه از حضور در مرجع قضایی برای ادای شهادت خودداری کند.
به استناد ماده 204 قانون آیین دادرسی کیفری مقام قضایی، شاهد یا مطلعی که ارائه توضیحات آنان برای روشن شدن پرونده لازم است را مطابق با مقررات احضار می کند. چنانچه شاهد یا مطلع بدون داشتن عذر موجه و اعلام آن، از حضور در مرجع قضایی خودداری نماید، مقام قضایی می تواند دستور جلب او را صادر نماید. در ادامه این نوشتار امکان جلب شاهد در دادگاه کیفری و شرایط صدور دستور جلب را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
شرایط جلب شاهد در دادگاه کیفری
همانطور که اشاره شد به شاهد یا مطلع، اتهامی نسبت داده نشده و حضور آنها صرفاً برای ارائه توضیحات در مورد مشاهدات خود می باشد. از همین رو اصولاً شاهد را نمی توان جلب کرد. چنانچه بر خلاف مقررات قانونی مقام قضایی، ضابط دادگستری و … مبادرت به جلب شاهد نماید، مطابق با قانون مجازات اسلامی به اتهام جرم بازداشت غیر قانونی به مجازات حبس محکوم خواهد شد. لیکن در صورت وجود شرایط زیر بازپرس می تواند به استناد ماده 204 قانون آیین دادرسی کیفری دستور جلب شاهد یا مطلع را صادر نماید:
تشخیص بازپرس
درخواست متهم
معرفی شاکی
اعلام مقامات ذیربط
شرط اصلی برای امکان جلب شاهد در دادگاه کیفری این است که شاهد یک بار احضار شده باشد، ولیکن حضور پیدا نکرده و دلیل موجهی نیز برای عدم حضور خود نیز ارائه نداده باشد. به تصریح تبصره ماده 204 قانون آیین دادرسی کیفری اگر شاهد یا مطلع برای عدم حضور خود عذر موجهی ارائه نماید، برای بارِ دیگر احضار می شود. تشخیص جهات عذر موجه با قاضی رسیدگی کننده به پرونده می باشد. مطابق با ماده 178 قانون آیین دادرسی کیفری جهات عذر موجه عبارت از موارد زیر است:
نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به طوری که مانع حضور شاکی یا مطلع گردد.
بیماری شاهد یا مطلع و بیماری سخت والدین، فرزندان و همسران آنان، به گونه ای که مانع حضور شود.
فوت همسر یا یکی از اقربای تا درجه سوم تا از طبقه دوم.
ابتلاء به بیماری های واگیردار یا حوادث غیر مترقبه مثل سیل و زلزله.
شاهد یا مطلع در حبس یا بازداشت باشد.
سایر مواردی که به تشخیص مقام قضایی عذر موجه محسوب می شود.
ضمانت اجرای انتظامی برای مقام قضایی در موارد جلب غیرقانونی شاهد
همانطور که ملاحظه شد امکان جلب شاهد در دادگاه تنها در صورت احراز شرایط متعدد وجود دارد. حال چنانچه مقام قضایی یا ضابط دادگستری برخلاف مقررات قانونی نسبت به بازداشت و جلب شاهد یا مطلع مبادرت نماید، ممکن است به مجازات انتظامی تا درجه 4 (کسر حقوق تا 1 سال) محکوم شود. در صورتی که مقام قضایی یا ضابط دادگستری برای جلب شاهد و مطلع بر خلاف مقررات قانونی، عمد و قصد ارتکاب جرم داشته باشد، به مجازات تعزیری زندان و جزای نقدی محکوم می شود.
همانطور که اشاره شد امکان جلب شاهد در دادگاه کیفری تنها در صورتی وجود دارد که نخست برای شاهد احضاریه فرستاده شود. احضار شاهد ممکن است به درخواست شاکی، متهم و یا تشخیص مقام قضایی صورت گیرد. چنانچه شاکی یا متهم درخواست حضور شاکی و ادای شهادت را داشته باشند، می بایست در ضمن لوایح تقدیمی خود به دادسرا یا دادگاه این احضار شاهد یا مطلع را از مقام قضایی تقاضا نماید. چنانچه بازپرس به این نتیجه برسد که عدم حضور شاهد یا مطلع به خاطر وجود عذر موجهی بوده است، می بایست احضاریه را برای بار دیگر به نحوی که به اطلاع شاهد برسد، ارسال نماید. برای مثال در صورتی که بازپرس آگهی ترحیم پدر شاهد را در محل عبور خویش ملاحظه کند و از وجود عذر موجه برای شاهد مطلع شود، می بایست احضاریه را برای وقت مناسب دوباره برای شاهد ارسال نماید.
مهمترین نکات حقوقی در خصوص امکان جلب شاهد در دادگاه
به موجب تبصره 2 ماده 204 قانون آیین دادرسی کیفری چنانچه اثبات پرونده منحصراً منوط به ادای شهادت شاهد نباشد، دادگاه می تواند شهادت را به صورت الکترونیکی و با استفاده از سامانه های رایانه ای انجام دهد. در این صورت مقررات مربوط به دادرسی الکترونیکی می بایست رعایت شود.
چنانچه شاهد یا مطلع از اعضای نیروهای مسلح باشد، می بایست حداقل 24 ساعت پیش از جلسه دادرسی توسط رئیس یا فرمانده او احضار شود. رئیس یا فرمانده شاهد موظف است ظرف ساعت مقرر او را به مرجع قضایی بفرستد. بر اساس ماده 206 قانون آیین دادرسی کیفری انجام هرگونه تحقیق و بازجویی از شهود و مطلعین پیش از جلسه دادگاه به صورت محرمانه و غیر علنی صورت می گیرد. شهود و مطلعین از تمام حقوقی که متهمین در مراجع قضایی برخوردارند، برخوردار می باشند. برای مثال می توان به حق همراه داشتن وکیل اشاره کرد. شاهد و مطلع نیز مانند متهم می توانند یک نفر وکیل دادگستری با خود در تحقیقات حاضر نماید. همچنین وکیل دادگستری می تواند به نمایندگی از شاهد یا مطلع، دلایل خود را ارائه نماید. البته باید توجه داشت ادای شهادت شرعی تنها می بایست توسط خود شاهد انجام گیرد.
هرگاه بیم خطر جانی، مالی یا حیثیتی برای شاهد وجود داشته باشد، بازپرس می بایست یک یا چند مورد از اقدامات زیر را برای حمایت و حفاظت از جان، مال و … شاهد اتخاذ نماید:
جلوگیری از مواجهه حضوری شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم.
خودداری از افشای اطلاعات هویتی شاهد، نشانی محل اقامت وی و … .
شنیدن اظهارات شاهد یا مطلع در خارج از دادسرا و دادگاه، با استفاده از وسایل ارتباط از راه دور.
