بررسی حقوقی مواجهه حضوری در قانون
منظور از مواجهه حضوری در قانون چیست؟
منظور از مواجهه حضوری در قانون مواد 204 تا 214 قانون آیین دادرسی کیفری در مورد نحوه استماع اظهارات شهود و مطلعین می باشد. اصولاً تحقیقات مقدماتی توسط بازپرس به صورت محرمانه و انفرادی انجام می گیرد. در نتیجه اصل بر این است که میان متهم و شاهد یا مطلع مواجهه حضوری صورت نگیرد. لیکن در برخی از موارد استثنائی مواجهه حضوری در قانون پیش بینی شده است.
طبق ماده 204 قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس به تشخیص خود یا اعلام شاکی، متهم یا سایر افراد دخیل در پرونده، اشخاصی که شنیدن اظهارات آنها به عنوان شاهد یا مطلع به روشن شدن ابعاد پرونده کمک می کند را برای روز و ساعت مشخص احضار می کند. چنانچه شاهد یا مطلع برای عدم حضور خود عذر موجهی داشته باشد، برای دومین بار احضار می شود، در غیر این صورت بازپرس دستور جلب شاهد را صادر می کند. مطابق با تبصره همین ماده اگر شهادت شهود دلیل منحصر در پرونده نباشد، بازپرس می تواند با استفاده از وسایل ارتباط الکترونیکی از راه دور اظهارات شاهد را استماع نماید.
بر مبنای ماده 207 قانون آیین دادرسی کیفری بازپرس اصولاً می بایست به صورت جداگانه از شهود و مطلعین بازجویی کند. بازپرس تنها در صورتی می تواند میان متهم و شاهد یا مطلع مواجهه حضوری برقرار نمایند که این امر ضرورت داشته باشد. بازپرس مکلف است جهات ضرورت را در ذیل پرونده قید نماید. بنابراین یکی از موارد تجویز مواجهه حضوری در قانون، زمانی است که بازپرس انکار متهم را باور نداشته و شاهد حاضر باشد در حضور متهم اظهارات خویش را بازگو کند. در ادامه این نوشتار مهمترین مباحث مربوط به مواجهه حضوری در قانون را مورد بررسی قرار می دهیم.
شرایط اعمال مواجهه حضوری در قانون
قانون گذار در قانون آیین دادرسی کیفری مواجهه حضوری بین متهم و شاهد را تنها در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا پیش بینی کرده است. بنابراین با توجه به این که محاکمات دادگاه های کیفری عموماً به صورت علنی برگزار می شود، به طور کلی منع قانونی برای مواجهه حضوری بین متهم و شاهد در مرحله دادرسی وجود ندارد. البته در مرحله دادرسی مقام قضایی می تواند دستورات متناسبی برای حفظ جان، امنیت و آبروی شاهد، مطلع یا خانواده آنان اتخاذ نماید. بنابراین دستور مواجهه حضوری در قانون تنها ممکن است توسط بازپرس، دادستان یا دادیار و در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا صادر شود.
برای تجویز مواجهه حضوری در قانون مطابق با ماده 207 قانون آیین دادرسی کیفری باید بازپرس جهات ضرورت را احراز نموده و آن را در ذیل پرونده درج نماید. شاهد کسی است که وقوع جرم را با حواس خود درک کرده است. مطلع کسی است که وقوع جرم را با حواس خود مثل دیدن یا شنیدن درک نکرده، اما اطلاعاتی دارد که ممکن است اظهار آن موجب روشن شدن ابعاد پرونده و انتساب اتهام به متهم گردد. برای مثال کسی که از خصومت شخصی میان قاتل و مقتول آگاهی دارد، ممکن است به عنوان مطلع میان او و متهم مواجهه حضوری برقرار شود.
برقراری مواجهه حضوری می بایست با رعایت حقوق قانونی شاهد یا مطلع انجام گیرد. بنابراین چنانچه بیم شناسایی محل اقامت یا سایر اطلاعات شاهد توسط متهم وجود داشته باشد، بازپرس می بایست تصمیمات لازم در این مورد مثل برنامه حفاظت از شاهدین را اتخاذ نماید. هنگام مواجهه حضوری متهم در زندان باشد، می بایست به دستور رئیس زندان در مرجع قضایی حضور پیدا کند. اصولاً نیازی به این که متهم با دستبند یا پابند در مواجهه حضوری شرکت کند، نیست.
شیوه اجرای مواجهه حضوری چگونه است؟
در صورت وجود شرایط قانونی از جمله ضرورت، بازپرس دستور مواجهه حضوری بین متهم و شاهد یا مطلع را صادر می نماید. دفتر بازپرسی با ارسال احضاریه، طرفین را برای روز و ساعت معین دعوت می نماید تا برای مواجهه حضوری در دادسرا حضور پیدا کنند. به استناد ماده 208 قانون آیین دادرسی کیفری پس از تشکیل جلسه مواجهه حضوری و حضور شهود و مطلعان، بازپرس ابتدا اسامی حاضرین را در صورتمجلس قید می کند. بازپرس سپس از هر کدام که صلاح بداند تحقیق را آغاز می کند.
پیش از شروع تحقیق بازپرس مطابق با ماده 209 قانون آیین دادرسی کیفری حرمت و مجازات شهادت دروغ و کتمان شهادت را به شخص تفهیم می کند. سپس نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، محل اقامت، مذهب، میزان تحصیلات، پیام نگار(ایمیل)، شماره تلفن ثابت و همراه، سابقه محکومیت کیفری و درجه قرابت نسبی یا سببی شاهد یا مطلع با طرفین پرونده را سوال می کند و در صورتمجلس درج می نماید.
پیش از این که اظهارات شاهد یا مطلع شروع شود، مطابق با ماده 210 قانون آیین دادرسی کیفری آنان می بایست به شرح زیر سوگند یاد کنند:
به خداوند متعال سوگند یاد می کنم، که جز به راستی چیزی نگویم و تمام واقعیت را بیان کنم.
اگر شاهد یا مطلع سوگند یاد نکند، یا دارای شرایط لازم برای ادای سوگند نباشد، بازپرس می تواند بدون ادای سوگند اظهارات او را استماع نماید. اظهارات شاهد یا مطلع در صورتمجلس نوشته می شود، سپس متن آن قرائت شده و به امضاء یا اثر انگشت شاهد یا مطلع می رسد. در صورتی که شاهد یا مطلع از امضاء یا اثر انگشت امتناع کند، بازپرس علت را از وی می پرسد و پاسخ را در صورتمجلس قید می کند. در این حالت صورتمجلس به امضای بازپرس و منشی می رسد.
تدابیر امنیتی برای حفاظت از شاهد یا مطلع
به موجب ماده 214 قانون آیین دادرسی کیفری در شرایطی که استماع اظهارات شاهد یا مطلع ضروری است، اما بیم خطر جانی، مالی یا حیثیتی برای خود او یا خانواده و بستگانش وجود دارد، بازپرس می تواند تدابیر زیر را اتخاذ نماید:
عدم افشای اطلاعات مربوط به هویت، محل سکونت، مشخصات خانوادگی یا فعالیت شاهد یا مطلع
شنیدن اظهارات شاهد یا مطلع در بیرون از دادسرا با استفاده از وسایل ارتباط از راه دور
عدم مواجهه حضوری میان شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم
آموزش برای حفاظت از سلامت جسمی یا روحی
تغییر مکان شاهد یا مطلع
این تصمیمات باید به گونه ای اخذ شوند، که منافی با حقوق دفاعی متهم نباشد.
