تغلیظ دیه چیست؟

تغلیظ دیه چیست؟

دیه در چه مواردی پرداخت می شود؟

یکی از مجازات های مالی شرع اسلام که در موارد ارتکاب جنایات عمدی بر نفس یا جسم انسان مورد حکم قرار می گیرد، دیه است. در واقع دیه مالی است که در ازای جان یا سلامت جسم شخص دیگر از جانی یا عاقله او دریافت می شود. اگر یکی از شرایط زیر در مورد جنایت وجود داشته باشد، دادگاه حکم به پرداخت دیه را صادر می نماید:

جنایت غیر عمدی باشد، اعم از جنایت شبه عمدی موضوع ماده 291 قانون مجازات اسلامی و جنایت خطای محض موضوع ماده 292 قانون مجازات اسلامی.

جنایت عمدی باشد، لیکن به هر دلیل از قبیل رضایت بزه دیده، اعمال مجازات قصاص بر جانی ممکن نباشد.

دیه مجازاتی قانونی است که ریشه در تعالیم اسلامی دارد. در شرع اسلام میزان دیه با توجه به برخی از حیوانات و کالاها تعیین گردیده است. از آن جمله می توان به شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره و حله یمانی اشاره کرد. در حقوق کنونی ایران میزان ریالی دیه کامل، هر سال توسط رئیس قوه قضاییه تعیین می شود و به تایید رهبری می رسد. قانونگذار در بخش سوم مجازات اسلامی تحت عنوان «دیات»، مقررات و قواعد و حاکم بر مجازات دیه را تعیین نموده است.

تغلیظ دیه به معنای افزایش میزان دیه پرداختی توسط جانی به مجنی علیه یا اولیای دم او می باشد. در برخی از شرایط قانونی مثل ارتکاب جنایت در محدوده حرم کعبه یا ارتکاب جنایت در ماه های حرام اعمال می شود. در این نوشتار ضمن بررسی مهمترین مسائل قانونی مربوط به دیه، موضوع تغلیظ دیه از منظر قانون مجازات اسلامی را مورد بررسی قرار می دهیم.

مسئولیت پرداخت دیه با کیست؟

دیه حسب مورد ممکن است توسط هر یک از اشخاص زیر پرداخت شود:

شخص جانی

عاقله جانی؛ منظور از عاقله بستگان مرد نسبی جانی می باشد، که در موارد ارتکاب جنایت خطای محض مثل ارتکاب جنایت در حال خواب یا بیهوشی، دیه جنایت توسط آنان پرداخت می گردد.

بیت المال؛ در برخی از موارد مثل پیدا شدن جنازه مجنی علیه در خیابان، دیه جنایت توسط دولت از محل بیت المال پرداخت می شود.

طبق ماده 453 قانون مجازات اسلامی چنانچه دو نفر یا بیشتر به صورت مشترک سبب وقوع جنایت بر دیگری شوند، دیه به طور مساوی از هر یک از شرکا یا عاقله آنها دریافت می شود. بنابر ماده 452 قانون مجازات اسلامی دیه حسب مورد حق شخصی بزه دیده یا اولیای دم او می باشد. احکام و مقررات مربوط به دیه همان است که در مورد مسئولیت مدنی و ضمان وجود دارد.

منظور از تغلیظ دیه چیست؟

موضوع اصلی نوشتار حاضر یافتن پاسخی برای این پرسش است که تغلیظ دیه چیست؟ تغلیظ به معنای شدت دادن است و منظور از تغلیظ دیه، افزایش میزان دیه قابل پرداخت است، در صورتی که جنایت در شرایط خاصی ارتکاب یافته باشد. مطابق با ماده 555 قانون مجازات اسلامی چنانچه رفتار مرتکب و مرگ بزه دیده هر دو در ماه های حرام یا در محدوده حرم مکه واقع شده باشد علاوه بر دیه کامل، یک سوم دیه نیز به عنوان تغلیظ دیه دریافت می شود.

حال که دانستیم تغلیظ دیه چیست؟ برخی از مهمترین مسائل قانونی در ارتباط با این نهاد قانونی را بررسی می کنی. به طور کلی باید دانست که تغلیظ دیه یک شیوه استثنایی در اعمال مجازات به شمار می رود. بنابراین باید محدود به موارد مصرح قانونی تفسیر شود. در ادامه این موضوع را بررسی می کنیم که مهمترین شرایط قانونی برای تغلیظ دیه چیست؟

نخستین شرط برای تغلیظ دیه این است که جنایت ارتکاب یافته قتل باشد. در واقع مقررات مربوط به تغلیظ دیه در مورد جنایات مادون نفس مثل قطع عضو نیست.

بنابر ماده 556 قانون مجازات اسلامی در حکم تغلیظ دیه بالغ یا نابالغ بودن بزه دیده تاثیری در اجرای مقررات مربوطه ندارد.

مسلمان بودن یا نا مسلمان بودن بزه دیده و همچنین زن و مرد بودن او تغییری در حکم تغلیظ دیه ندارد.

در صورتی که جنایت بر جنینی واقع شود که روح در آن حلول یافته است نیز تغلیظ دیه اعمال می شود.

مقررات مربوط به تغلیظ دیه تنها در مواردی اعمال می شود که دیه می بایست توسط جانی یا عاقله وی پرداخت گردد. بنابراین در مواردی مثل پرداخت فاضل دیه که دیه توسط اولیای دم یا بیت المال پرداخت می شود، مقررات مربوط به تغلیظ دیه اعمال نمی گردد.

موارد تغلیظ دیه چیست؟

تا اینجا دانستیم که از نظر قانونگذار ماهیت تغلیظ دیه چیست؟ حال می خواهیم بدانیم منظور از ماه های حرام و اماکن ممنوعه در تغلیظ دیه چیست؟ طبق قانون مجازات اسلامی در مواردی که هم رفتار مرتکب و هم جان سپردن مقتول در ماه های حرام رخ دهد، تغلیظ دیه اجرا می شود. ماه های حرام عبارتند از: محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه. از نظر زمانی رفتار مجرمانه قاتل مثل تیراندازی، مسموم کردن و … می بایست در یکی از روزهای ماه حرام انجام پذیرفته باشد. علاوه بر این هنگام تحقق جرم قتل، یعنی لحظه جان سپردن مقتول نیز باید داخل در حلول شرعی یکی از ماه های حرام باشد. همچنین است چنانچه رفتار مرتکب در محدوده حرم مکه واقع شود، تنها در صورتی مقررات تغلیظ دیه اجرا می شود که فوت مجنی علیه نیز یا در حرم مکه مکرمه یا یکی از ماه های حرام محقق گردد.

شیوه اعمال مقررات تغلیظ دیه چیست؟

در اینجا می خواهیم این موضوع را بررسی کنیم که شیوه اعمال مقررات تغلیظ دیه چیست؟ همانطور که اشاره شد تغلیظ دیه ممکن است در موارد ارتکاب قتل به شیوه عمدی یا غیر عمدی اعمال شود. نحوه پرداخت دیه تغلیظ شده با توجه به نوع جنایت متفاوت بوده و تابع شیوه پرداخت دیه اصلی می باشد. میزان دیه تغلیظ شده برابر به دیه کامل مقتول به علاوه یک سوم دیه او در ماه های غیرِ حرام است. در قانون مجازات اسلامی مهلت پرداخت دیه در هر یک از موارد عمدی، شبه عمدی و خطای محض از قرار زیر است:

در جنایت عمدی مهلت پرداخت دیه یک سال زمان ارتکاب جنایت است.

در جنایت شبه عمدی مهلت پرداخت دیه دو سال از زمان ارتکاب قتل است.

در جنایت خطای محض مهلت پرداخت دیه ظرف سه سال از هنگام تحقق قتل است.