تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی
مقدمه‌ای بر تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی
در این نوشتار قصد داریم به بررسی تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی بپردازیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص تا انتهای بحث ما را همراهی کنید. یکی از مباحث مهم حقوقی تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی است. از شاخه‌های مهم علم گسترده حقوق نیز که هدف از آن برقراری نظم اجتماعی می‌باشد، حقوق کیفری است. جرم در شاخه حقوق کیفری تعریف و مورد بررسی قرار می‌گیرد. هم‌چنین طبق قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین خاص جزایی دامنه جرایم و مجازات‌های مربوط به آن‌ها تعیین می‌شوند.
پرونده‌های حقوق کیفری که غالبا با وقوع جرایم تعیین شده در قوانین جزایی آغاز می‌شوند، در دادگاه‌های کیفری مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. در این میان با اصطلاح دیگری تحت عنوان تخلفات انتظامی مواجه هستیم که مربوط به موارد نقض مقررات و قوانین صنفی است. اصناف مختلف فعال در کشور نظیر وکلا، قضات، پزشکان و… که باید شئون شغلی خاصی را رعایت کنند، ممکن است عملکردی خلاف قاعده داشته باشند. به این نقض وظایف و تعهدات صنفی تخلفات انتظامی گفته می‌شود.
بررسی جرم کیفری
در ادامه‌ی مبحث تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی جا دارد بیشتر با مفهوم جرم در حقوق کیفری آشنا شوید. به تعریف جرم در ماده ۲ قانون مجازات اسلامی اشاره شده است. طبق این ماده اگر رفتاری طبق قانون مجازاتی داشته باشد، جرم محسوب خواهد شد. فرقی هم ندارد که رفتار دارای مجازات شخص، از نوع فعل یا ترک فعل باشد. بنابراین اگر در خصوص فعل یا ترک فعلی نمی‌دانید که باید آن را جرم تلقی کرد یا نه، ببینید که آیا در قانون مجازات برای آن رفتار مجازات تعیین شده است یا خیر. منظور از فعل یا ترک فعل هم در قانون مجازات اسلامی، انجام دادن یا انجام ندادن کاری است. مصادیق جرایم مختلف فقط منحصر به موارد مذکور در قانون مجازات اسلامی نیست. برخی قوانین خاص جزایی نیز رفتارهایی را جرم انگاری کرده اند. قوانین خاص در زمینه‌های مختلفی مثل جرایم رایانه‌ای، مواد مخدر، کلاهبرداری، اختلاس و… وضع شده اند.
ارکان وقوع جرم کیفری
یکی از مواردی که در باب تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی باید بدانید، ارکان خاصی است که برای وقوع جرم ضروری هستند. عناصر قانونی، مادی و معنوی در کنار همدیگر یک جرم کیفری را تشکیل می‌دهند. رکن یا عنصر قانونی جرم در واقع اشاره به ماده قانونی خاصی دارد که جرم و مجازات آن را مورد اشاره قرار داده است. برای مثال در ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری عنصر قانونی جرم کلاهبرداری مورد اشاره قرار گرفته است. برای تشکیل یک جرم ارکان دیگری هم لازم هستند و عنصر دیگری که به آن می‌پردازیم رکن مادی است. رکن مادی را می‌توان مترادف با عمل یا رفتار مجرمانه‌ای دانست که از نظر قانونی جرم انگاری شده است. رفتار ارتکابی شخص مجرم همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم، به هر دو صورت فعل یا ترک فعل یعنی انجام دادن یا انجام ندادن عمل قابل تصور است.
یک مثال برای ترک فعل مطرح می‌کنیم تا درک بهتری از موضوع داشته باشید. مادری را تصور کنید که عمدا برای اینکه فرزند کوچک خود را بکشد، به او شیر نمی‌دهد. این رفتار مادر را می‌توان مصداق واضحی از ترک فعل مجرمانه دانست. برای وقوع جرم رکن روانی نیز لازم است که مربوط به داشتن قصد مجرمانه از سوی مرتکب است. در واقع حتی اگر فعل یا ترک فعل شخصی از مصادیق واضح وقوع جرم کیفری باشد، در صورت عدم وجود قصد مجرمانه از سوی مرتکب عمل یا رفتار او جرم نخواهد بود. مثلا فرد دیوانه باشد و بدون اینکه قصد مجرمانه داشته باشد مال دیگری را برباید. در چنین حالتی نمی‌توان قصد مجرمانه فرد مجنون را از ارتکاب فعل مجرمانه احراز کرد.
تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی
تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی از نظر قلمرو و عنصر قانونی قابل بررسی است. البته پیش از این که به تفاوت این دو مفهوم بپردازیم، جا دارد به وجه اشتراک آن‌ها اشاره کنیم. بارزترین وجه اشتراک میان تخلف انتظامی و جرم کیفری این است که هر دو در صورت وقوع با پاسخ‌های قانونی جدی مواجه می‌شوند. به ادامه‌ی بحث در خصوص تفاوت جرم کیفری با تخلف انتظامی می‌پردازیم. جرم که در قسمت‌های قبلی به تعریف و ارکان وقوع آن پرداختیم، یک پدیده‌ی اجتماعی است که باعث خدشه دار شدن نظم عمومی می‌شود. فرقی ندارد که فرد مرتکب جرم چه جایگاهی در اجتماع داشته باشد. زیرا قوانین حقوق کیفری برای عموم مردم وضع شده اند. در صورتی که قلمرو تخلفات انتظامی دربردارنده‌ی طیف‌های خاصی از جامعه است.
از نظر قانونی نیز این دو با همدیگر تفاوت دارند. تمامی قواعد حقوق کیفری که به تعریف جرائم، مجازات‌های آن‌ها و… می‌پردازند، توسط قانون گذار برای عموم جامعه وضع شده اند. این در حالی است که تخلفات انتظامی اصناف مختلف در موارد زیادی از مقررات صنفی نشات گرفته اند. منظور ما این است که در خیلی از مشاغل رفتارهای خلاف شئون آن صنف یا شغل در زمره تخلفات انتظامی قرار دارند. گاهی نیز این اعمال به صورت دقیق در قوانین مربوطه مشخص و احصاء نشده اند. مثلا پزشکی که رفتار او باعث هتک حرمت صنف پزشکان شود، مرتکب تخلف انتظامی شده است. نوع و نحوه این رفتار طبق مقررات مشخص نیست.
تفاوت شکایت انتظامی و کیفری
جرم کیفری و تخلف انتظامی از لحاظ نحوه رسیدگی به رفتار ناقض قانون نیز با یکدیگر متفاوت هستند. پیش از این هم گفتیم که اصناف مختلف برای ایجاد انضباط شغلی قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌هایی را تنظیم کرده اند که اعضای آن اصناف مکلف به رعایت آن‌ها هستند. حال اگر نقض مقررات فوق الذکر از سوی یکی از این اعضا رخ دهد، مرجع رسیدگی کجاست؟ آیا باید شکایت کیفری کرد؟ تخطی از ضوابط معین اصناف و نحوه رسیدگی به آن‌ها تابع مقررات مربوطه است. برای مثال اگر یک قاضی مرتکب تخلف انتظامی شود، دادسرای انتظامی قضات موظف به رسیدگی و صدور حکم است. این موضوع در قانون نظارت بر رفتار قضات اشاره شده است. اما در جرایم کیفری مرجع رسیدگی به جرایم دادگاه‌ها و دادسراها هستند. اگر جرم قابل گذشت باشد، فرد شاکی می‌تواند نسبت به شکایت از مرتکب جرم در دادگاه کیفری طرح دعوی کند تا رسیدگی به جرم آغاز شود. قانون آیین دادرسی کیفری نیز به نحوه رسیدگی به جرایم کیفری در دادگاه‌ها و دادسراها اشاره می‌کند.
