جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته
در ایران برای جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته، دو دسته قانون وجود دارند که برای سردسته، مسئولیت کیفری قائل می شوند. یک دسته از این قوانین، قوانین خاص هستند. و دسته دیگر، قوانین عام هستند.
از جمله قوانین خاص مربوط به این حوزه، می توان به ماده 18 قانون مبارزه با مواد مخدر و ماده 4 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، اشاره کرد. در این قوانین به طور خاص برای جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته، مجازات تعیین شده است.
قوانین عام مربوط به این حوزه را می توان در ماده 130 قانون مجازات اسلامی جستجو کرد. در این ماده، جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته، به صورت کلی و نه به طور خاص و جزئی، یک مجازات مشخص دارد. و این مجازات، وابسته به شرایط و موضوع و … نیست.
یک سوالی در این باب که سال ها است بحث های حقوقدانان را برانگیخته است، این است که آیا ماده 130 ق.م.ا، ناسخ موارد قانونی خاص درباره جرم سردستگی است یا خاص مقدم (موارد قانونی خاص)، عام موخر (ماده 130) را تخصیص زده است؟
به نظر می رسد که موارد خاص قانونی، تا آن جا که مغایر با ماده 130 ق.م.ا باشد، نسخ شده است. اما در موارد دیگر، همچنان پابرجا است.
سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته یعنی چه؟
جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته در تبصره 2 ماده 130 ق.م.ا تعریف شده است: «سردستگی عبارت از تشکیل یا طراحی یا سازماندهی یا اداره گروه مجرمانه است.»
هر کدام از این 4 واژه (تشکیل، طراحی و…) در این تعریف، در رابطه با گروه مجرمانه محقق شود، جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته رخ داده است.
جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته (1)
عناصر تحقق جرم سردستگی گروه مجرمانه
برای تحقق جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته، نیاز به 3 عنصر است. اولین عنصر، عنصر قانونی است که در ماده 130 ق.م.ا تبیین شده است.
دومین عنصر، عنصر مادی است که شامل رفتار و شرایط می شود. یعنی تحقق تعریف رفتار قانونی جرم سردستگی که در تبصره 2 ماده 130 ق.م.ا آمده است. (تشکیل یا طراحی یا سازماندهی یا اداره گروه مجرمانه)
سومین عنصر، عنصر روانی است. یعنی فرد سردسته باید با علم، عمد و اراده آزاد خود دست به ارتکاب رفتار این جرم زده باشد.
شرایط تحقق جرم سردستگی
مطابق با ماده 130 ق.م.ا، جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته هنگامی محقق می شود که دو شرط با هم به وجود بیاید.
شرط اول، وجود گروه مجرمانه است. تعریف گروه مجرمانه در تبصره 1 ماده 130 ق.م.ا آمده است: «گروه مجرمانه عبارت است از گروه نسبتاً منسجم متشکل از سه نفر یا بیشتر که برای ارتکاب جرم تشکیل می شود یا پس از تشکیل، هدف آن برای ارتکاب جرم منحرف می گردد.»
در خصوص این تعریف یک شبهه ای که وجود دارد این است که آیا خود سردسته هم جزو آن سه نفر حداقلی محاسبه می شود یا خیر. نظر اداره حقوقی این است که بله. خود سردسته هم جزو آن سه نفر حداقلی محاسبه می شود و جزو خود گروه مجرمانه است. یعنی در واقع برای تحقق گروه مجرمانه، حداقل یک سردسته نیاز است و دو نفر دیگر.
شرط دوم، ارتکاب جرم در راستای هدف گروه است. از آن جا ماهیت این جرم در نظام حقوقی ایران، عاریتی است، تا زمانی که گروه مجرمانه، مرتکب جرم نشود، سردسته قابل مجازات نیست. زیرا اساسا هیچگونه مسئولیت کیفری محقق نشده است تا به سردسته نیز عاریه گردد. البته باید دقت کرد که صرف تشکیل گروه، در مواد قانونی جرم انگاری نشده باشد. که البته در این فرض هم، دیگر حالت سردستگی نداریم و به خود ماده قانونی خاص عمل می کنیم، نه ماده 130. نکته دوم این است که این جرم ارتکابی، حتما باید در راستای اهداف گروه مجرمانه باشد. یعنی یا در راستای تسهیل رسیدن گروه به اهدافش باشد یا برای تحقق اهداف گروه، ضروری باشد و یا رخ داد آن، قابل پیش بینی باشد. در این حالات می گوییم که این جرم، در راستای اهداف گروه محقق شده است.
مجازات سردسته گروه مجرمانه
مجازات جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته نیز در ماده 130 ق.م.ا آمده است: «هرکس سردستگی یک گروه مجرمانه را برعهده گیرد به حداکثر مجازات شدیدترین جرمی که اعضای آن گروه در راستای اهداف همان گروه مرتکب شوند، محکوم می گردد مگر آنکه جرم ارتکابی موجب حد یا قصاص یا دیه باشد که در این صورت به حداکثر مجازات معاونت در آن جرم محکوم می شود. در محاربه و افساد فی الارض زمانی که عنوان محارب یا مفسد فی الارض بر سردسته گروه مجرمانه صدق کند حسب مورد به مجازات محارب یا مفسد فی الارض محکوم می گردد.»
با توجه به این ماده، می توان گفت که اگر فردی مرتکب جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته شد، باید جرم او را در سه دسته مجزا بررسی نماییم و با توجه به آن دسته خاص، برای او تعیین مجازات کنیم.
دسته اول شامل مواردی است که گروه مجرمانه، مرتکب جرم تعزیری در راستای اهداف گروه می شود. در این حالت، مجازات سردسته، حداکثر مجازات شدیدترین جرمی خواهد بود که اعضای آن گروه در راستای اهداف همان گروه مرتکب شده اند.
دسته دوم شامل مواردی است که گروه مجرمانه، مرتکب جرایم مستوجب قصاص و حد در راستای اهداف گروه می شود. در این حالت، مجازات سردسته، معادل با حداکثر مجازات معاونت در آن جرم خواهد بود.
دسته سوم شامل جرم محاربه و فساد فی الارض می شود. هنگامی که عنوان محارب یا مفسد فی الارض بر سردسته گروه مجرمانه صدق کند حسب مورد به مجازات محارب یا مفسد فی الارض محکوم می گردد.
جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته (1)
انصراف از جرم سردستگی گروه مجرمانه
سردسته گروه مجرمانه می تواند از سردستگی انصراف دهد. اما این انصراف، برای پذیرفته شدن شرایطی دارد. اولین شرط آن است که پشیمانی او در زمان مناسبی باشد. نه اینکه پس از ارتکاب کامل جرم و وقوع نتایج، اظهار پشیمانی کند. دومین شرط آن است که او اقدامات لازم را برای جلوگیری از رخداد جرم و نتایج آن بکند. به اصطلاح، تمام تلاشش را برای جبران جرم خود بکند. در این حالت می توان انصراف را از او پذیرفت.
نکاتی در این باره
نکته اول این است که برای تحقق جرم سردستگی گروه مجرمانه سازمان یافته، اصلا نیازی به دخالت و ورود سردسته به عملیات مادی جرم نیست.
نکته دوم این است که جرم سردستگی در حالتی که اعضای دیگر گروه از وجود چنین گروهی و هدف آن ناآگاه اند، اما در راستای تحقق اهداف آن، جاهلانه مرتکب جرم می شوند هم، محقق می شود. بنابراین علم و قصد سردسته در رکن روانی، برای تحقق جرم او، کفایت می کند.
