شرایط مسئولیت کیفری

شرایط مسئولیت کیفری

منظور از شرایط مسئولیت کیفری چیست؟ شرایط مسئولیت کیفری به چه چیزهایی اطلاق می شود؟ به طور یقین هر عمل و کاری را نمی توان از زمره اعمال مجرمانه و جرم قلمداد کرد. بلکه با توجه به شرایط مسئولیت کیفری که از طرف قانون وضع شده اند تنها اعمالی جرم هستند که در حیطه این شرایط قرار بگیرند. گاهی اوقات ممکن است فردی عملی را مرتکب شود که در قانون جرم محسوب شود و شامل مجازات شده باشد اما فردی که مرتکب چنین عملی شده است در دادگاه به مجازات محکوم نشود. دلیل این امر هم آن است که شرایط مربوطه شامل او نشده است.

• 

شرایط مسئولیت کیفری در چه حالتی اعمال خواهد شد؟

شرایط مسئولیت کیفری زمانی به کار برده می شود و یا در اصطلاح اعمال می شود که شخصی که مرتکب عمل مجرمانه شده است در کمال صحت عقل دست به چنین کاری زده باشد. همچنین از لحاظ سنی و فکری به بلوغ کامل رسیده باشد و در رابطه با انجام جرم به صورت مختار عمل کرده و تحت تاثیر اعمال و رفتار شخص دیگری دست به چنین کاری نزده باشد. مقوله عقل و فکر کامل بسیاری مسائل را در بر خواهد گرفت. مثلا فرد باید دارای قدرت تشخیص بوده و قادر به تفکیک عمل خوب و بد باشد. یکی از موضوعات مهم که در شرایط مسئولیت کیفری باید مد نظر گرفته شود سن بلوغ افراد است. برای پسران سن ۱۵ سال و برای دختران نیز ۹ سال در نظر گرفته خواهد شد. افرادی که در صورت داشتن تمامی این شرایط باز هم مرتکب عمل مجرمانه ای شد قطعا قانون با او برخورد جدی خواهد کرد تا درس عبرتی باشد برای تمامی افرادی که امنیت جان و مال و ناموس افراد جامعه را به سخره خواهند گرفت.

نکته: در شرایط مسئولیت کیفری، چنین مسئولیت هایی که تحت عنوان مسئولیت کیفری قانون بر عهده افراد خواهد گذاشت کاملا شخصی بوده و عمل انجام شده آنان به پای فرد دیگری گذاشته نخواهد شد. زیرا هر فردی مسئول نتایجی است که بر اثر اعمال خود متوجه او خواهند شد. به این معنا که هرگز نمی توان فردی را به جای دیگری مجرم شناخت و یا درباره او مجازات مربوطه را اجرا نمود. البته قانون همیشه استثنا هایی را هم در نظر خواهد گرفت. برای مقوله مربوط به شرایط مسئولیت کیفری نیز استثنایی وجود دارد و آن زمانی است که شخصی قانونا مسئولیت اعمال و رفتار شخص دیگری را بر عهده خود گرفته و به اصطلاح ضامن او از تمامی جهات می باشد.

 چنین مواردی مسئولیت کیفری حقیقی هستند یا حقوقی، قبل از توضیح این مطلب باید این نکته را دانست که در رابطه با شرایط مسئولیت کیفری اشخاصی که شامل این مسئولیت خواهند شد به دو دسته حقوقی و حقیقی تقسیم خواهند شد. منظور از حقیقی انسان می باشد یعنی این گونه مسئولیت ها تنها برای انسان در نظر گرفته شده اند و حقوقی نیز شرکت ها و موسسات و ادارات می باشند. بنابراین گاهی اوقات افراد حقوقی مجرم شناخته شده و باید مسئولیت عواقب کار مجرمانه خود را بپذیرند. البته زمانی که قائم مقام و یا نماینده قانونی فرد با استفاده از نام و اعتبار او عمل مجرمانه را مرتکب شده باشد. با این وجود شخص حقیقی از مجازات رهایی نخواهد یافت و علاوه بر شخص حقوقی بلکه نماینده قانونی او نیز در برابر عمل انجام گرفته مسئول می باشند.

نکته: در بسیاری مواقع مسئولیت کیفری زمانی بر عهده شخص گذاشته خواهد شد که نتیجه عمل نتیجه ای مجرمانه باشد. جرایمی که از روی عمد انجام خواهند گرفت تا رسیدن به نتیجه نهایی باید فرایند نسبتا طولانی را طی کنند. زیرا باید این مسئله برای دادگاه محرز شود که فرد مجرم چگونه و چرا این عمل را انجام داده است و آیا با  قصد و نیت قبلی دست به چنین عملی زده است یا نه؟ و آیا فرد قصد رسیدن به نتیجه مجرمانه را از قبل داشته است.

• 

دفاع مشروع در شرایط مسئولیت کیفری چگونه خواهد بود؟

در شرایط مسئولیت کیفری، اگر فردی عملی را انجام دهد که جرم تلقی شود اما مشمول مجازات آن نشود حتما حالت دفاع مشروع روی داده است. با ذکر مثالی مطلب را روشن خواهیم کرد. مثلا فردی که همراه خانواده خود در پارک به گردش مشغول است اگر افرادی بدون جهت به آنان حمله کنند و قصد آزار و اذیت خانواده او را داشته باشند و این امکان وجود داشته باشد که خود فرد یا یکی از اعضای خانواده اش جانشان را از دست بدهند و فرد برای دفاع از خود و خانواده اش مرتکب قتل شود. بر اساس قانون دفاع مشروع انجام داده و عمل او مجازات نخواهد داشت اما باید این نکته را به خاطر سپرد که هر عملی دفاع مشروع نخواهد بود بلکه باید شرایطی تحت عنوان شرایط مسئولیت کیفری مهیا باشد تا عمل مجرمانه را دفاع از خود نامید. شرایط مسئولیت کیفری عبارتند از:

۱: حمله و تعرض به فرد باید به شکلی بوده باشد که فرد دفاع کننده راهی بجز انجام عمل مجرمانه نداشته باشد.

۲: تعرض و حمله باید به شکل غیر قانونی و ناجوانمردانه انجام شده باشد به طوری که  دفاع کننده در صورت دفاع نکردن از خود و یا فرد دیگری که در معرض خطر قرار گرفته صدمات جبران ناپذیری را متحمل شوند.

۳: دفاع شخص باید متناسب با نوع حمله فرد حمله کننده صورت گرفته باشد.

۴: شخص دفاع کننده در حالت عادی و بدون واکنش جدی قادر به نجات جان خود و دیگران نبوده باشد.

۵: حمله افراد به نحوی بوده باشد که فرد یا افراد را به شدت تهدید کرده و جان و مال آنان را به خطر انداخته باشد.

نکته: بر اساس قانون موانع فراوانی برای تحقق شرایط مسئولیت کیفری در نظر گرفته اند مهم ترین آن ها والدینی که در جهت تربیت نمودن فرزند خود اعمالی را انجام می دهند که بدونه قصد قبلی موجب صدمه وارد کردن به کودک خواهند شد و یا انجام عمل جراحی توسط پزشکی است که قبل از انجام عمل رضایت نامه ای را از فرد بیمار و یا نزدیکان او اخذ نموده است. مورد بعدی صدمه دیدن افراد در میادین ورزشی و حین انجام فعالیت های ورزشی می باشد. البته در صورتی که عمل انجام شده مغایر با قوانین ورزشی نباشد. سه مورد یاد شده مهمترین موانعی هستند که گاهی اوقات موجب ایجاد جرم شده اما تحت شرایط خاص که قبلا ذکر شد مشمول مجازات قرار نخواهند گرفت.