خیار تاخیر ثمن
خیار تاخیر ثمن
قبل از بررسی خیار تاخیر ثمن باید گفت در علم حقوق به قراردادهای خرید و فروش عقد بیع گفته می شود. این قراردادها به دو دسته تقسیم می گردند:
عقد حال
در عقد حال برای ثمن معامله و تحویل بیع مهلتی وجود ندارد. بنابراین بعد از جاری شدن عقد باید دو طرف معامله به تعهدات خود عمل نمایند.
عقد موجل
در عقد موجل دو طرف معامله باید بر طبق شرایط تعیین شده در قرارداد عمل کرده و تحویل ثمن و نیز مبیع را با توجه به شرایطی که در آینده به وجود می آید انجام دهند. از جمله این قراردادها می توان به قرارداد پیش فروش آپارتمان اشاره کرد.
در این ماده دو نکته اساسی وجود دارد:
نکته اول اینکه بر اساس این ماده حق فسخ تنها مربوط به فروشنده می باشد. بنابراین اگر خریدار نتواند ثمن را پرداخت کند، نمی تواند از تقاضای فسخ قرارداد استفاده نماید. حتی ممکن است در مواردی نیاز به جبران خسارات فروشنده نیز داشته باشد.
نکته دوم اینکه در عقد حال، کل ثمن به صورت یکجا باید پرداخت گردد. بنابراین اگر چنانچه خریدار تنها بخشی از ثمن را پرداخت کند، باز هم بعد از گذشت سه روز فروشنده حق فسخ قرارداد را خواهد داشت. مگر در صورتی که بیع به خریدار تحویل داده شده باشد.
خیار تاخیر ثمن چیست؟
خیار تاخیر ثمن از جمله انواع خیارات بود و در ماده ۴۰۲ از قانون مدنی تعریف شده است. ثمن به معنی هزینه ای است که برای خرید چیزی پرداخت می گردد. در واقع ثمن همان ارزش قراردادی است که هرکدام از طرفین در برابر چیزی که دریافت می کنند، به طرف مقابل پرداخت خواهند نمود. به طور معمول ثمن پول رایج کشور می باشد. اما باید گفت می تواند هر مالی تحت عنوان ثمن معامله در نظر گرفته شود.
بر اساس ماده خیار تاخیر هر زمان خریدار در پرداخت ثمن یا نرخ تاخیر داشته باشد و همچنین فروشنده کالای مورد معامله را به او تحویل نداده باشد، بعد از گذشت سه روز در صورت عدم پرداخت بها توسط خریدار فروشنده می تواند معامله را فسخ کند. البته باید گفت خیار ثمن دارای شرایطی نیز می باشد.
بر طبق ماده ۳۹۴ از قانون مدنی مشتری وظیفه دارد تا ثمن را مطابق شرایط توافق شده بین خریدار و فروشنده در هنگام عقد توافق در زمان و مکان مشخص پرداخت نماید. در صورت پرداخت نکردن ثمن معامله ضمانت اجرای قانون می باشد.
شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن
اعمال خیار تاخیر ثمن لازمه شرایطی است از جمله:
نوع قرارداد
مورد اول نوع قرارداد است که حتما باید قرارداد خرید و فروش باشد. این خیار از انواع خیارات مخصوص عقد بیع می باشد.
عقد قرارداد بیع به صورت حال
از جمله شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن عقد به صورت حال می باشد. یعنی قرارداد فاقد مدت باشد. اگر عقد بیع به صورت نسیه باشد، به این معنی است که خریدار برای پرداخت ثمن فرصت دارد. از طرفی اگر فروشنده مبیع را تحویل داده باشد در این مورد نیز خیار ثمن ایجاد نمی شود، چون عقد برای حال نمی باشد.
گذشت سه روز از تاریخ انعقاد
برای ایجاد این ماده باید عقد قرارداد به صورت حال بوده و نیز سه روز از زمان عقد قرارداد گذشته باشد. بعد از گذشت سه روز در صورتی که خریدار ثمن معامله را پرداخت نکند، فروشنده حق فسخ آن را خواهد داشت. با وجود اینکه قبل از انقضای این مدت سه روزه، فروشنده حق فسخ را ندارد اما استثنائاتی هم در این زمینه وجود دارد. آن هم زمانی است که مبیع یا کالای فروخته شده در کمتر از ۳ روز فاسد شود یا قیمت آن کاهش یابد. برای مثال گل از جمله کالاهایی است که سریعا پژمرده می شود. بنابراین در مورد آن گذشت سه روز از تاریخ انعقاد قرارداد برای فسخ ضروری نیست.
در این مورد ابتدای خیار از هنگامی است که مبیع شروع به فاسد شدن می کند. در ماده ۴۹۰ از قانون مدنی این مورد ذکر گردیده است.
مبیع عین خارجی باشد
مبیع یا کالا باید عین خارجی و در حکم آن باشد. به این معنی که مبیع باید در عالم واقع و به شکل کاملا مستقل موجود باشد.
عدم پرداخت ثمن از سمت خریدار
از جمله شروط دیگر برای اعمال خیار تاخیر ثمن عدم پرداخت ثمن از طریق خریدار می باشد. حتی در مواردی که خریدار قسمتی از ثمن را پرداخت کرده باشد، این مسئله سبب نمی شود که خیار تاخیر اعمال نگردد. زیرا او باید در مهلت سه روزه مشخص شده ثمن را تماما پرداخت کند. در صورت گذشت سه روز، دیگر فرقی نمی کند که خریدار بخشی از ثمن را پرداخت کرده یا هیچ پرداختی در این زمینه نداشته است.
اسقاط خیار تاخیر ثمن
همانطور که گفتیم خیار تاخیر ثمن یک حق بوده و مانند سایر حقوق به وسیله صاحب حق می تواند تسقیط شود. این اسقاط می توانند هم به صورت لفظ انجام شوند هم به صورت فعل. وقتی شخص از کلمه اسقاط برای دریافت حق خود صحبت می کند یعنی مایل به فسخ قرارداد نبوده و می تواند ثمن را از خریدار حتی پس از سه روز دریافت نماید.
حتی ممکن است فروشنده با انجام عملی موافقت خود را بر عدم فسخ قرارداد اعلام نماید. به این عمل اسقاط ضمنی حق می گویند. بر طبق ماده ۴۰۳ از قانون مدنی اگر بعد از گذشت سه روز فروشنده از خریدار ثمن معامله را طلب کند، در واقع به نوعی اسقاط ضمنی حق فسخ قرارداد از طرف او خواهد بود. بنابراین می توان گفت تنها با مطالبه ثمن از طرف فروشنده بعد از سه روز حق فسخ قرارداد از بین می رود.
اگر چنانچه فروشنده از حق فسخ خود استفاده نکرده و آن را مسکوت بگذارد، و برای مدت طولانی خیار تأخیر ثمن بدون وجود موانع خارجی اعمال نگردد، به منزله انصراف ضمنی او تلقی می شود. به عبارتی قصد فروشنده اسقاط ضمنی خیار و عدم برهم زدن قرارداد بوده است. مسئله دیگری که نشان دهنده از بین بردن حق خیار تاخیر برای فروشنده از جانب خود اوست، دریافت بخشی از مبلغ از سوی خریدار می باشد. این حرکت به معنای این است که او از حق فسخ خود گذشته و نیت برهم زدن معامله را نیز نداشته است.
