رای وحدت رویه
ارزش رای وحدت رویه با قانون یکسان است؟ چه تفاوتی میان آرای وحدت رویه و رای اصراری وجود دارد؟ اعتبار رای مذکور از چه زمانی آغاز خواهد شد؟ یکی از منابع مهمی که در هنگام رسیدگی دادگاه ها مورد بررسی قرار می گیرد، رای وحدت رویه می باشد. ماهیت آرا وحدت رویه شبیه قانون است. این آرا مشابه قوانینی که توسط مجلس تصویب می‌شوند دارای قدرت اجرایی خواهند بود. گاهی اوقات مفاد مواد قانونی و برداشت از آنها برای حل اختلافات موجود کافی نخواهد بود. در این حالت قاضی پرونده می تواند به رای وحدت رویه مراجعه کند. در این مقاله رای وحدت رویه را بررسی می کنیم.
نحوه اخذ رای وحدت رویه
رای وحدت رویه توسط دیوان عالی کشور صادر می شود. این دیوان به عنوان بالاترین مرجع قضایی در ایران می باشد. وظایف متعددی برای دیوان عالی کشور در نظر گرفته شده است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد. در ابتدا می توان گفت، وظایف دیوان عالی کشور به این شرح می باشد: هیات عمومی در شعبه های حقوقی دیوان، به احکام اصراری که در دادگاه های تالی صادر شده است رسیدگی می نماید.
در شعب کیفری نیز احکام اصراری که توسط دادگاه های تالی کیفری صادر شده اند بررسی شده و مورد رسیدگی قرار می گیرند. علاوه بر این هیات عمومی وحدت رویه نیز، به دلیل ایجاد پیوند و وحدت رویه نسبت به احکامی که توسط دادگاه ها صادر شده تشکیل می شود. احکام دادگاه های تالی که با یکدیگر تناقض دارند، توسط دیوان حل خواهند شد. هیات مذکور با حضور رئیس دیوان عالی، روسا و مستشاران تمام شعبه های کیفری و حقوقی تشکیل می شود. تفسیر های زیاد و متفاوتی از مواد قانون وجود دارد. این تفسیر های مختلف که توسط قضات صورت می‌گیرد می تواند زمینه ساز بروز اختلاف باشد. به همین دلیل رای وحدت رویه برای جلوگیری از به وجود آمدن اختلاف خواهد بود. رای مذکور به درخواست دو نفر خواهد بود. یکی از افراد صلاحیت دار، رئیس دیوان عالی کشور و دیگری دادستان کشور می باشد.
رای وحدت رویه (1)
نکات رای وحدت رویه
قبل از گرفتن تصمیمات نهایی، دادستان کل کشور یا نماینده او، در مورد صدور رای وحدت رویه نظر خود را مطرح می کنند. رای وحدت رویه با توجه به نظر اکثریت صادر خواهد شد. اکثریت کسانی خواهند بود که در جلسه هیات عمومی حضور دارند. ارزش و اعتبار این دسته از آرا، مانند قانون است. امکان تغییر آرا نیز فقط از طریق صدور رای وحدت رویه جدید یا قانون وجود خواهد داشت. این آرا نسبت به آرا قطعی بی اثر خواهند بود. به بیانی دیگر برای بعد از تاریخ صدور، دارای قدرت اجرایی خواهند بود.
تفاوت بین رای وحدت رویه و رای اصراری
برخلاف تصور عده ای از افراد، رای اصراری و آرای وحدت رویه با یکدیگر تفاوت دارند. در رای اصراری قاضی این امکان را دارد که به خاطر دلایل قانونی، اقدام به صدور رای کند. حتی اگر رای مذکور برخلاف رای اصراری باشد مشکلی به وجود نخواهد آمد. اما در رای وحدت رویه چنین امکانی برای قاضی وجود نخواهد داشت. موارد صدور رای اصراری متفاوت است. این رای در خصوص فرجام خواهد بود. به عنوان مثال در موارد فرجام خواهی، رای مورد فرجام نقض خواهد شد. سپس به شعبه هم عرض ارسال خواهد شد.
اگر دادگاهی که رای را به آن ارسال کرده اند رای دادگاه بدوی را قبول داشته باشد، هیات عمومی رای اصراری را صادر خواهد نمود. آرای اصراری فقط مختص همان مشکل و اختلاف می باشند و برخلاف آرای وحدت رویه برای کل کشور لازم الاتباع نخواهند بود. علاوه بر این ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می رسد که در رای وحدت رویه رئیس دیوان یا دادستان کل تقاضای صدور رای را مطرح خواهند کرد در حالی که در رای اصراری در خواست رئیس شعب دیوان از رئیس کل مطرح خواهد بود.
مستند قانونی
در ماده 471 از قانون آیین دادرسی کیفری نیز، به رای وحدت رویه اشاره شده است. در این ماده اینگونه مقرر شده است که هرگاه از طریق یکی از شعب دیوان عالی یا دادگاه های مختلف، در خصوص برخی از موارد مشابه کیفری،حقوقی یا امور حسبی رای متفاوتی صادر شود، رئیس دیوان یا دادستان کل وظیفه دارند نظر هیات را جویا شده و برای صدور رای مورد بحث اقدامات لازم را انجام دهند. فایده این کار جلوگیری از تفسیر و برداشت های متعدد است. از طرفی ایجاد نظم نیز از مزیت دیگر این آرا خواهد بود. به علاوه توجه بیشتر به قوانین و عدم صدور آرای سطحی نیز می تواند کیفیت رسیدگی به دعاوی را در قوه قضاییه افزایش دهد.
رای وحدت رویه (2)
آغاز اعتبار آرا وحدت رویه
در خصوص امور کیفری می توان گفت که مطابق ماده 270 از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب، رای صادر شده از همان تاریخ صدور دارای اعتبار بوده و جنبه اجرایی را خواهد داشت. در این حالت نیازی به انتشار رای مورد بحث در روزنامه رسمی کشور نخواهد بود. دلیل این موضوع این است که رای وحدت رویه ای که از طرف هیات عمومی دیوان عالی کشور صادر می شود، جنبه کشف خواهد داشت. به بیانی ساده تر رای مذکور فقط به سبب اطلاع رسانی به قضات دادگاه ها و مردم در روزنامه رسمی چاپ و منتشر می شود. در برخی از حالات نیز عدم تطابق آرا اتفاق خواهد افتاد. به بیانی دیگر گاهی اوقات رای صادر شده از شعب دیوان عالی کشور و یا از جانب شعبه دادگاه های تجدید نظر خواهد بود.
اگر آرای صادر شده برخلاف یکدیگر باشند چه باید کرد؟ پاسخ در این زمینه روشن است. رای وحدت رویه برای مراجع مختلف قضایی حکم قانون را خواهد داشت. به همین دلیل در صورت بروز چنین اختلافی باید به نص صریح قانون رجوع کرد. اگر رای صادر شده از جانب دادگاه تجدیدنظر باشد می توان به مواد 326 و 235 از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب مراجعه نمود. در عین حال چنانچه رای مذکور توسط شعب دیوان عالی باشد نیز، در صورت وجود اشتباه باید نسبت به اعلام آن اقدام نمایند. سپس به شعبه هم عرض ارجاع شده و شعبه نیز نسبت به رسیدگی اقدام کند.
