سوء استفاده از ضعف نفس افراد
سوء استفاده از ضعف نفس افراد در قانون مدنی و کیفری کشور دارای مجازات های متنوع و مختلفی و البته نسبتا سنگین می باشد. زیرا افرادی که دارای چنین کمبودی هستند باید از طرف همه بخصوص افراد نزدیک و خویشاوندان مورد حمایت قرار بگیرند. در قانون مدنی کشور ما به افرادی که غیر رشید هستند یا در اصطلاح عامیانه به بلوغ عقلی و جسمی نرسیده اند و همچنین توانایی اداره امورات مالی و حتی غیر مالی خود را نداشته باشند افراد ضعیف النفس گفته می شود.
واکنش و موضع قانون در برابر سوء استفاده از ضعف نفس افراد
با توجه به این که در سراسر دنیا افرادی دیده می شوند که غیر رشید بوده و در بسیاری مواقع سوء استفاده از ضعف نفس آنان سبب ایجاد مشکلات فراوانی برای شان خواهد شد. بنابراین دولت ها و قانون گذاران قوانین و ماده های قانونی متعددی را در جهت حمایت از آنان در نظر گرفته اند و مشخصا سیاست های روشنی را در این زمینه در پیش گرفته اند. ماده ۵۹۶ قانون یکی از مواردی است که در راستای حمایت از این گونه افراد وضع شده است. طبق این ماده قانونی کسانی که از ضعف نفس افراد برای آزار و اذیت و همچنین جلوگیری از پیشرفت های گوناگون زندگی شان استفاده کنند مورد پیگرد قانون قرار گرفته و حتما مورد مجازات قرار خواهند گرفت. به زبان ساده تر این مورد خود نوعی خیانت در امانت به حساب می آید. مهم ترین مطالبی که در همین رابطه وجود دارد و لازم به یادآوری می باشد این است که اغلب این افراد از طرف نزدیکان خود مورد چنین بی مهری و خیانتی قرار می گیرند.
از لحاظ قانونی افراد دارای ضعف نفس به چند دسته تقسیم شده اند؟
قانون مدنی کشور ما برای این که از عمل غیر اخلاقی و غیر قانونی سوء استفاده از ضعف نفس افراد کم کند مباحث جدی و کاملی را در این رابطه ارائه نموده است. علاوه بر بحث حمایت ها و مراقبت های قانونی که از این افراد خواهد شد و همچنین نحوه مجازات ها و میزان آن ها در باره خصوصیات سنی و رفتاری و جسمی این دسته افراد توضیحات کاملی ارائه نموده است تا افراد عادی این اشخاص را بشناسند و در صدد فریب و سوء استفاده آنان بر نیایند. به طور کلی این افراد به سه دسته تقسیم بندی شده اند که هر سه دسته با عنوان افراد محجور شناسایی شده اند. این دسته ها عبارتند از: سفیه، صغیر و مجنون. افرادی که این سه دسته را مورد آزار و فریب قرار بدهند مورد مجازات های سنگین هم ردیف مجازات کلاهبرداری واقع خواهند شد.
مجازات سوء استفاده از ضعف نفس افراد؟
همان گونه که قبلا شرح داده شد سوء استفاده از ضعف نفس افراد موجب وارد کردن ضرر و زیان مادی و معنوی به این دسته افراد خواهد شد. بنابراین مجازات هایی را برای افراد مرتکب در نظر گرفته اند. به طور کلی جرمی که در حق چنین افرادی واقع خواهد شد مادی، روانی و غیر مالی است. برای نمونه اگر یک فرد محجور و یا ضعیف النفس تحت هر شرایطی اسناد و اوراقی را امضاء نماید که بعدا موجب وارد آمدن خسارت به او شود. کسانی که شخص را به انجام چنین کار واداشته اند علاوه بر جزای نقدی باید شش ماه تا دو سال را در زندان بگذرانند. گاهی اوقات این مجازات برای همین جرم بسیار سنگین تر خواهد بود و آن زمانی است که شخص مرتکب جرم وصی و یا قیم فرد محجور باشد. در این شرایط حکم ۳ تا ۷ سال زندان برای او در نظر گرفته خواهد شد. لازم به ذکر است که این جرم از دسته جرم های قابل گذشت می باشد در صورت گذشت و رضایت شاکی رسیدگی به پرونده متوقف خواهد شد.
نکته: بعد روانی جرم یاد شده از دو بخش سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل شده است. به این معنا که اگر فرد علم و آگاهی به مرتکب شدن جرم باز هم اقدام به فریب دادن شخص محجور شود و از راه های مختلف قصد سوء استفاده کردن از موقعیت خاص او را داشته باشد به مجازات جرم یاد شده محکوم خواهد شد.
شرایط لازم برای محقق شدن جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد
قطعا برای محقق شدن هر جرمی شرایطی لازم است و جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد هم از این قاعده مستثنا نمی باشد. از مهم ترین و اساسی ترین شرایطی که برای محقق شدن این جرم لازم می باشد این است که شخص مورد ظلم قرار گرفته باید غیر رشید و نابالغ باشد که در این حالت ظلم انجام شده به دلیل غیر رشید بودن فرد می باشد. در شرایطی که فرد مرتکب با استفاده از محجور بودن شخص سند و یا دست خط و یا هر وسیله دیگری را به دست آورده باشد جرم او محرز می باشد اما در صورتی که وسیله یا مال فرد محجور بدونه اقدام و ناخواسته به دست فرد دیگری افتاده باشد در این حالت هیچ جرمی صورت نگرفته است. از دیگر شرایط تحقق یافتن جرم یاد شده این است که متهم باید اطلاعات دقیقی از وضعیت فرد محجور داشته باشد و با علم به نابالغ بودن و غیر رشید بودن او چنین ظلمی را در حق او روا داشته باشد. در غیر این صورت عدم آگاهی فرد مرتکب شونده جرم مجرم شناخته نخواهد شد و نمی توان بدون اثبات سوء نیت این جرم را ثابت کرد.
نکته: مطلبی که می خواهیم در ادامه به آن بپردازیم شاید مهم ترین نکته در مورد شرایط تحقق جرم یاد شده باشد که لازم است کلیه افرادی که این مقاله را مطالعه خواهند کرد به آن توجه ویژه داشته باشند. این نکته مهم از این قرار است که اگر مال و یا سند و مدرکی مهم که به شخص محجور تعلق دارد با زور و تهدید از او گرفته شده باشد جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد به شمار نخواهد آمد. بلکه بر اساس موارد قانونی که در همین رابطه وجود دارند این جرم باید به وسیله تشویق و فریب دادن فرد محجور صورت گرفته باشد. در این حالت که استفاده از زور است مشمول ماده ۶۶۸ قانون تعزیرات می شود.
