حق ارتفاق
حق ارتفاق یکی از مباحث مهم در علم حقوق می باشد. در تعریف این حق می توان گفت که حق ارتفاق حقی می باشد که برای یک شخص در ملک دیگری وجود دارد. به موجب این حق،مالک می تواند به سبب مالکیتی که برای او وجود دارد از ملک دیگری استفاده کند. در کتب حقوقی به نمونه های مختلفی از این حق اشاره شده است. حق عبور، حق ناودان، حق مجری و مواردی از این دست، نمونه هایی از حق ارتفاق می باشند. در بیشتر موارد ارتفاق زمانی به وجود خواهد آمد که دو ملک در مجاورت یکدیگر قرار گرفته باشند. با توجه به این موضوع می توان گفت که این حق به زمین اختصاص خواهد داشت و دائمی است. به بیانی دیگر هر شخصی که زمینی را خریداری نماید می تواند از حق مذکور استفاده کند. سوالی که ممکن است در این بین ایجاد شود این است که چنانچه ملک مورد بحث مشاع باشد چه باید کرد؟
در این حالت امکان تقسیم حق وجود نخواهد داشت و هر یک از شرکا به طور مجزا می توانند از حق ارتفاق استفاده کنند. استفاده از این حق زمان مشخصی ندارد و در دسته حقوق دائمی قرار خواهد گرفت. در ماده 134 از ق.م اینگونه ذکر شده است که هیچ کدام از شرکا حق ندارند مانع استفاده دیگر شرکا از حق ارتفاق شوند. با وجود اینکه این حق از حقوق شناخته شده و قدیمی می باشد اما هنوز هم مورد بحث و اختلاف است. امروزه پرونده های مختلفی در این خصوص وجود دارد که با گذشت زمان نیز به تعداد آنها اضافه می شود.
حق ارتفاق (2)
بررسی حق ارتفاق در قانون مدنی
در قانون مدنی به خوبی به حق ارتفاق اشاره شده است. به عنوان مثال در ماده 94 از ق.م اینگونه ذکر شده است که صاحبان یک ملک این حق را دارند که در ملک خودشان برای شخص دیگری حقی را ایجاد کنند. شرایط حق ایجاد شده با توجه به قراردادی که بین طرفین منعقد می شود متفاوت خواهد بود. علاوه بر این، به موارد متعدد دیگری نیز در قانون مدنی اشاره شده است. اگر ملک شخصی به عنوان مجرای آب شخص دیگری باشد، نمی توان حق استفاده را از وی سلب کرد. در صورتی امکان سلب حق ارتفاق وجود خواهد داشت که عدم استحقاق فرد توسط دادگاه صالح تایید شود. مطابق قانون مدنی هیچ کس حق ندارد ناودان خود را به صورتی قرار دهد که موجب ریزش باران و برف به منزل شخص دیگری شود. این حق در صورتی وجود دارد که طرف مقابل آن را ایجاد کرده باشد که در این صورت استفاده از حق ارتفاق ایرادی نخواهد داشت.
علاوه بر موارد فوق این موضوع نیز در قانون ذکر شده که هیچ شخصی اجازه ندارد تصرفی را در ملک خودش ایجاد نماید که به سبب آن ضرری به همسایه وارد شود. چنانچه این تصرف متعارف بوده و از دید عرف برای رفع حاجت ضروری باشد ایرادی نخواهد داشت. با توجه به این موارد می توان گفت که، رضایت و اذن طرف مقابل مهم است و به سبب از بین بردن ضرر نمی توان هر حقی را ایجاد کرد. یکی از رایج ترین اشتباهاتی که در خصوص حق ارتفاق وجود دارد، یکسان دانستن آن با حق انتفاع می باشد. این دو حق در عین شباهت متفاوت هستند. در ادامه مطلب به تفاوت های آن ها اشاره خواهیم کرد.
تفاوت حق ارتفاق با حق انتفاع
در بیشتر کتاب های حقوقی ارتفاق و انتفاع در کنار یکدیگر بیان می شوند. وجود شباهت های بسیار زیاد این دو حق سبب شده است تا درک تفاوت آنها دشوار به نظر برسد. به بیانی ساده می توان گفت که انتفاع، نفع بردن از مال دیگری است. برخلاف حق ارتفاق در حق انتفاع، منتفع شدن وجود خواهد داشت در حالی که مالکیت و منافع مال به شخص دیگری تعلق دارد. با وجود اینکه حق ارتفاق در خصوص اموال غیرمنقول است اما حق انتفاع شمول بیشتری دارد و برای اموال منقول نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
ارتفاق قائم به شخص نمی باشد و یه زمین تعلق دارد در حالی که حق انتفاع اینگونه نیست. همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، حق ارتفاق در بیشتر موارد دائمی می باشد در حالی که حق انتفاع برخلاف آن موقتی است. با توجه به موارد عنوان شده می توان نتیجه گرفت که تفکیک این دو حق ضروری است چرا که حق ارتفاق یک حق عینی تلقی می شود. به عبارتی دیگر این حق به اموالی که غیرمنقول تبعی یا در حکم اموال غیرمنقول هستند، تعلق نخواهد داشت.
حق ارتفاق (3)
نحوه ایجاد حق ارتفاق
اسباب متعددی برای ایجاد حق ارتفاق وجود دارد. هر کدام از اسباب ایجاد این حق شرایط مخصوص به خود را دارند. به عنوان نمونه یکی از مهمترین اسباب برای ایجاد این حق قرارداد می باشد. با توجه به اینکه قرارداد مطابق خواست طرفین منعقد می شود، شرایط آن نیز با موافقت آنها مشخص خواهد شد. به عنوان نمونه امکان واگذاری دائمی حق عبور برای طرف مقابل وجود خواهد داشت. علاوه بر تنظیم قرارداد راه های دیگری نیز برای واگذاری حق وجود دارد. نص صریح قانون از دیگر اسباب واگذاری ارتفاق است. در صورتی که مطابق قانون، حق ارتفاق برای شخصی در ملک شخص دیگری ایجاد شده باشد، امکان سلب کردن آن گرفته خواهد شد.
از دیگر اسباب قابل قبول برای ایجاد حق ارتفاق، اذن می باشد. در حالتی که زمان بسیار زیادی از اذن سپری شده باشد، می تواند قرینه ای از رضایت تلقی شود. همین امر یکی از اسباب اثبات حق برای دیگری محسوب خواهد شد. گاهی اوقات نیز حق ارتفاق طبیعی وجود خواهد داشت. در چنین وضعیتی، موقعیت طبیعی زمین چنین حقی را ایجاد می کند. در نهایت ذکر این مطلب ضروری به نظر می رسد که حق ارتفاق به دو صورت منفی و مثبت اتفاق خواهد افتاد. در حالت منفی، مالک از بعضی تصرفات ممنوع می شود در حالی که در حالت مثبت اینگونه نیست. در ارتفاق مثبت امکان استفاده از یک ملک یا زمین، توسط صاحب ملک به شخص دیگری داده خواهد شد. در خصوص مخارج اجرای حق نیز می توان به ماده 105 قانون مدنی اشاره کرد که اصولا هزینه ها را بر عهده صاحب حق خواهد گذاشت.
