جرایم غیر عمدی
جرایم به طور ملی به دو دسته جرایم عمدی و جرایم غیر عمدی تقسیم می شوند. هر یک از دو نوع حالت های متفاوتی برای انجام آن متصور شده است. معاونت در جرایم غیر عمدی یکی از حالت های وقوع جرم می باشد که مربوط به جرایم غیر عمدی است. جرایم غیر عمد جرمی است که مرتکب آن بدون سوء نیت و سوء قصد آن را انجام داده است و فقط عمل را بدون آگاهی از نتیجه آن انجام داده است. اما منظور از معاونت نیز این است که فرد مجرم با تشویق و ترغیب و یا با تهدید و دسیسه و یا به زور شخصیتی به نام معاون جرم را مرتکب شده است. حال موضوع مورد بحث یکی از حالت های وقوع جرم است که قانونگذاران و حقوقدانان در خصوص جرم بودن معاونت در جرم غیر عمد یا جرم نبودن آن و غیر ممکن بودن این موضوع اختلاف نظر دارند. در ادامه به این موضوع حقوقی و حالت های آن در نظام کیفری و حقوق مدنی بیشتر خواهیم پرداخت.
منظور از معاونت در جرایم غیر عمدی چیست؟
برای روشن شدن موضوع حقوقی معاونت در جرایم غیر عمدی لازم است ابتدا تعریفی کامل و واضح از موضوع معاونت در جرم را داشته باشیم. گاهی افراد به واسطه افراد دیگر مرتکب جرم خواهند شد. به این معنی این افراد خود در صحنه وقوع جرم حضور ندارند و شخصی دیگر که مجرم شناخته شده است را به هر شیوه ای مجبور به انجام جرم می کند که به وی مباشر جرم و به شخصیت مجاب کننده معاون در جرم گفته می شود. فرد معاون کسی است که به واسطه زور یا تهدید یا تشویق و ترغیب شخص مباشر را مجبور یا مجاب به انجام جرم می کند. زمانی که شخص معاون قصد و نیتی نداشته باشد و مباشر با مثلا تشویق وی مرتکب جرمی ناخواسته شود، حالت معاونت در جرم اتفاق می افتد.
در این حالت نتیجه ای که از جرم به وجود می آید در ذهن مباشر و معاون نبوده است پس در این حالت این افراد مرتکب جرم غیر عمد شده اند پس وحدت هدف و نیت در تعیین کننده معاونت در جرم مهم است. مثلا؛ ممکن است پزشکی به ترغیب پزشک همکار خود محل خدمت را برای چند لحظه یا چند ساعت ترک کنند و بیماری که در مسئولیت پزشک بوده است در این مدت به علت نبود پزشک و نرسیدن دارو و یا اقدامات لازم وی به هر دلیلی فوت می شود یا خسارتی به بیمار وارد می شود. در این حالت پزشک معالج مباشر جرم غیر عمد و پزشک همکار وی معاونت در جرم غیر عمد محسوب می شوند. مشخص است که به هیچ عنوان این دو نفر قصد و یا هدف خسارت و صدمه به شخص بیمار را نداشته اند. اما نظریه های متفاوتی در خصوص معاونت جرم غیر عمد وجود دارد که در متن زیر به این موضوع می پردازیم.
نظریه حقوقدانان نسبت به معاونت در جرایم غیر عمدی چیست؟
موضوع مهمی که در رابطه با این مبحث حقوقی وجود دارد این است که آیا معاونت در جرایم غیر عمدی ممکن است؟ همانطور که در متن فوق در تعریف جرایم غیر عمد گفته شد؛ جرایم غیر عمدی توسط مجرمی صورت می گیرد که به هدفی غیر از نتیجه نهایی فکر کرده است و هیچ سؤ قصد و سؤ نیتی در رابطه با عمل انجام شده نداشته است اما جرم اتفاق افتاده است. مثل حالتی که فرد در نزاعی قصد دفاع از خود را داشته است و فرد مقابل را به هدف دور کردن از خود هل داده است اما بر اثر هل دادن سر فرد به سنگی برخورد کرده است و در نتیجه این برخورد فوت می شود. پس مجرم به هیچ عنوان قصد کشتن مقتول را نداشته است. پس چطور می شود که شخصی که به جرم غیر عمد متهم شده است و خود اصلا دارای سوء نیت نبوده است از طرف معاون و یا شخص دیگر مجاب یا ترغیب شده باشد؟
این حالت بین صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد. برخی اعتقاد دارند که معاونت در جرایم غیر عمدی ممکن نیست و سوء نیت برای معاون در جرم غیر عمد وجود ندارد زیرا مجرم اصلی خود دارای سوء نیت نبوده است و برخی دیگر از حقوق دانان این حالت را متصور شده اند و آن را ممکن دانسته اند. زیرا هدف و نیت مباشر هر چه که باشد با نیت معاون وحدت داشته است و باید حالت وقوع حرم را برای معاونت نیز در نظر گرفت. موافقان این نظریه بر این استدلال تاکید دارند که اساس وقوع جرم به دلیل تشویق و ترغیب و یا به زور معاون صورت گرفته است پس تمام حالت های مجازات را باید برای وی متصور شد.
معاونت در جرایم غیر عمدی مطابق با نظام کیفری
همواره معاونت در جرایم غیر عمدی مورد بحث حقوق دانان بوده است اما فرض ممکن بودن این موضوع مورد توافق قانون گذار است. در نظام کیفری برعکس نظام مدنی در صورت وجود شرایطی معاونت در جرم را قبول دارد. این در حالتی است که در قوانین مدنی بدون هیچ شرطی قانون معاون در جرم غیر عمدی پذیرفته شده است. در نظام کیفری برخی اوقات قانونگذار و قاضی پرونده این موضوع را محال و غیر ممکن می داند. لازم است تا قانون گذار نظریه کامل و صریح خود را در این زمینه ابلاغ نماید.
برای پذیرفتن معاونت باید اساس و پایه برخی دیگر از قوانین مدون را تعبیر داد که عملا غیر ممکن است. در کل موضوع مزبور یکی از موضوعاتی است که همواره قابل بحث میان حقوقدانان بوده است. اما چیزی که روشن است برای مجرمانی که محکوم به مجازات تعزیری هستند معاونت در جرم غیر عمدی در نظر گرفته شده است ولی برای محکومین پرداخت دیه و قصاص نفس و عضو چنین حالتی متصور نشده است. البته لازم به ذکر است در مواردی که قانونگذار صراحتا موضوعی را در ماده قانونی عنوان نکرده باشد تصمیم با دادگاه ذیصلاح وذیربط است. در نظر گرفتن معاونت و یا در نظر گرفتن آن برای جرایم مستوجب مجازات تعزیری شاید امری سلیقه ای باشد.
