آشنایی با مقررات وقف

آشنایی با مقررات وقف

وقف یک مسئله حقوقی است که بسیاری مواقع انسان ها قبل از مرگ در باره مال و اموال خود چنین تصمیمی را اتخاذ می کند. این واژه در لغت به معنای توفق کردن و از حرکت ایستادن می باشد و در اصطلاح حقوقی عبارت است از کسی که قسمت یا تمامی اموال خود را در جهت اعمال بشر دوستانه و اخلاقی حبس کرده تا دیگران نتوانند نسبت به آن دخل و تصرفی داشته باشند و تنها عده خاصی بنا بر تصمیم صاحب مال می توانند از آن بهره مند شوند. مثلا شخصی قسمتی یا همه اموال خود را وقف کودکان سرطانی خواهد کرد.

نکته: این عمل جدای از مسائل اخلاقی یک عمل اعتقادی نیز می باشد که ریشه در اعتقادات ما مسلمانان دارد. در گذشته های دور افرادی که صاحب مال بودند برای استفاده افراد بی بضاعت اقدام به بخشیدن مال خود می کردند تا توشه ای برای آخرت خود دست و پا نمایند.

ویژگی ها و مقررات وقف

مهم ترین ویژگی و شرایط وقف این است که شخص واقف از رشد جسمی و عقلی کافی برخوردار بوده و در اصطلاح شخصی بالغ و عاقل باشد. همان طور که در انجام معاملات داشتن چنین خصوصیاتی لازم و ضروری می باشند برای انجام این عمل نیز داشتن چنین خصوصیاتی اجتناب ناپذیر می باشد. از دیگر خصوصیات عمل یاد شده این است که بعد از عقد قولنامه و تصرف مال توسط موقوف علیهم عمل وقف پایان خواهد گرفت. در این حالت است که واقف انتقال مال خود را خواهد دید و در صورت پشیمانی می تواند از انجام آن خودداری نماید.

از دیگر مقررات و ویژگی های این عمل ابن ایت که واقف باید صاحب و مالک مال وقفی باشد. لازم به ذکر است که شخص وقف کننده این اختیار را خواهد داشت که اموال خود را که به طور موقت در اختیار دیگران می باشد را وقف نماید. همچنین شخصی که اقدام به انجام چنین عملی در قبال مال خود می شود باید مالی را ببخشد که بعد از استفاده از بین نرود. به زبان ساده تر اموالی مانند مواد غذایی جزء اموال وقفی به حساب نخواهند آمد.

نکته: برای انجام چنین عملی واقف نمی تواند برای موقوف علیهم و یا موقوف علیه شرط و شروطی را تعیین نماید. به این صورت که صاحب مال نمی تواند شرط کند در صورتی مال را خواهد بخشید که شخص گیرنده مال فلان کار و عمل را در قبال او انجام دهد. همچنین فردی که مغرور است و طلب خود را پرداخت ننموده است اموال او  برای وقف شدن جایز نمی باشند. زیرا اولویت با پرداخت دین به طلبکار است. شخص مقروض تنها در شرایطی می تواند مال خود را ببخشاید که طلبکار او راضی به انجام چنین عمل خیرخواهانه ای شود. تنها در چنین شرایطی است که عمل او اعتبار و وجهه ی قانونی خواهد داشت.

• 

در مقررات تعیین شده در رابطه با موقوف علیه چند حالت وجود دارد؟

همان طور که قبلا متذکر شدیم شخصی که مال به او بخشیده خواهد شد موقوف علیه نام دارد و موقوف علیه به دو صورت خاص و عام وجود دارد.

موقوف علیه خاص: موقوف علیه خاص به این معنی می باشد که منافع اموال بخشیده شده تنها برای عده ی معینی بوده و آنها آنان می توانند از این مال استفاده نمایند. مثلا خویشاوندان و فرزندان.

موقوف علیه عام: در موقوف علیه عام علاوه بر عده بسیاری از افراد جامعه خود واقف نیز می تواند از مال مورد نظر استفاده نماید. زیرا این نوع اموال برای استفاده قسمتی از افراد جامعه در نظر گرفته خواهد شد.

در چه شرایطی می توان مال وقف شده را به فروش رساند؟

یادآوری این مطلب خالی از لطف نمی باشد اگر بیان کنیم که مالی که بخشیده شده و در اصطلاح وقف شده است تنها با رضایت موقوف علیه و موقوف علیهم می توان در آن دخل و تصرف نمود. حال اگر مال ذکر شده در سه حالت خاص قرار بگیرد می توان آن را به فروش رساند. این سه حالت شامل موارد ذیل می باشند:

۱: خراب شدن و از بین رفتن مال بخشیده شده. در صورتی که مال مورد نظر خراب شده باشد و امیدی به بازسازی آن نباشد. همچنین شرایط بازسازی آن فراهم نباشد و کسی هم برای ترمیم و مرمت آن پیش قدم نشود در این حالت می توان نسبت به فروش مال اقدام کرد.

۲: در حالتی که مابین موقوف علیهم اختلافات شدید و لاین حلی به وجود بیاید که منجر به خونریزی و ایجاد مناقشه های شدید شوند. در این زمان می توان فورا مال را در معرض فروش قرار داده تا از اختلافات بیشتر جلوگیری شود.

۳: اگر حالتی برای مال به وجود بیاید که تنها قسمتی از مال خراب شده و تحت هیچ شرایطی نتوان آن را ترمیم کرد. باید فقط قسمت تخریب شده مال را فروخت و از فروش کل مال خود داری کرد. البته این شرایط تنها در خصوص برخی اموال قابل اجرا می باشد. مانند باغ و یا زمین کشاورزی.

• 

اجرای وقف بر عهده چه کسانی می باشد؟

هر چند عمل وقف یک عمل اختیاری به حساب می آید که به اراده و تصمیم شخص صاحب مال مربوط می شود اما انجام این عمل نیاز به طی پروسه ای دارد که اجتناب ناپذیر است. بنابراین باید مراحل این کار تحت نظارت قانون و اداره وقف انجام بگیرد تا وجهه ی قانونی و رسمی به خود بگیرد.  اداره نمودن تمامی مراحل این کار بر عهده متولی و ناظر می باشد. حال شاید از خود سوال کنید که این افراد چه کسانی هستند.‌ متولی کسی است که که درباره این عمل تصمیم گیری کرده و آن را اجرا خواهد کرد و ناظر شخصی است که بر مراحل انجام کار نظارت خواهد کرد. گاهی اوقات شخص واقف و بخشنده مال خود متولی بوده و اجرای این عمل را تا پایان بر عهده خواهد داشت که البته باید این موضوع از طرف اداره اوقاف تایید شود. لازم به ذکر است فردی که به عنوان متولی انتخاب خواهد شد دیگر حق استعفا نخواهد داشت هر چند از اول قبول این سمت کاملا اختیاری است. همچنین کنار گذاشتن شخص متولی از طرف دادگاه و یا واقف امکان پذیر نخواهد بود.