سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص
در تمامی جوامع افرادی وجود داشته اند که توانایی اداره امور مالی و غیر مالی خود را نداشته اند به بیانی ساده تر ضعف نفس داشته اند و یا غیر رشید بوده اند. موضوع سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص در مورد کودکانی که هنوز به سن قانونی نرسیده اند صدق نمی کند. این افراد یا به صورت مادرزادی این توانایی را از دست داده اند و یا در اثر یک بیماری یا یک حادثه محجور شده اند. در قانون مدنی افراد محجور به سه دسته صغیر، سفیه و مجنون دسته بندی شده اند از آنجا که این افراد فاقد توانایی لازم برای اداره امورات خود هستند قانون صلاحیت این کار را به افراد نزدیک همچون والدین داده است. انتخاب افراد صالح بر عهده دادگاه است در اصل ولی قهری یا همان پدر در اولویت این صلاحیت است اما اگر پدر در قید حیات نباشد یا شایسته ی این صلاحیت نباشد قانون این وظیفه را به شخص دیگری واگذار می کند تا زمینه سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص کاهش پیدا کند.
جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص و مجازات آن
جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص در واقع نوعی خیانت در امانت است زمانی که یک شخص غیر رشید است و قدرت تصمیم گیری از او سلب شده است فرد دیگری مالی را از او برمیدارد و به نوعی از فرد کلاهبرداری می کند. این موضوع در حقوق کیفری تحت عنوان جرم سوء استفاده از ضعف نفس و یا هوی و هوس دیگران جرم انگاری شده است. مجازات تعیین شده برای این جرم و سخت گیری هایی که قانون در این خصوص اعمال می کند همگی به دلیل حفظ امانت اجتماعی و حقوق افراد محجور است.
اگر کسی باعث ضرر مادی به یک فرد غیر رشید شود و یا به عمد بخواهد مالی را از او خارج کند قانون این جرم را در رده ی جرائم اقتصادی ارتشا، ربا و کلاهبرداری قرار داده است و بر اساس نوع و شدت جرم مجازات سبک تا سنگینی را برای آن در نظر گرفته است.
سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص1
سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص غیر رشید
در تمام کشورهای دنیا به افراد محجور توجه ویژه ای می شود و از آنجا که بیشتر این افراد از لحاظ توانایی های جسمی و روحی در وضعیت بدی به سر می برند پس دولت ها اولویت های زیادی را به این افراد اختصاص داده اند و تمام تلاش خود را می کند تا امنیت این افراد در جامعه حفظ شود. به بیانی دیگر سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص غیر رشید از سوی سایر افراد جامعه صورت نگیرد. ماده های قانونی زیادی هم در رابطه با افراد غیر رشید مطرح شده که افراد ابهامات و تفسیرهای مختلفی را از این ماده ها استخراج کرده اند. ماده 596 قانون تعزیرات یکی از همین ماده های قانونی می باشد که نقد و بررسی های زیادی به آن وارد شده است اصل این ماده بیان می دارد که:
«هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هر گونه نوشته‌ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر میشود بهر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارت مالی به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی‌محکوم میشود و اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.»
حال سوالاتی که ذهن تحلیل را به خود درگیر می کند این است که بر اساس این ماده واژه ی غیر رشید چگونه معنا شده است؟ آیا در عبارت عزت نفس شخصی حرف ی برای نسبت است یا وحدت؟ آیا باید فرد غیر رشید باید متضرر شود تا این ماده تحقق پیدا کند؟ و …
عناصر ماده 596 قانون تعزیرات
در ماده 596 صراحتا به وضعیت ضعف نفس اشخاص غیر رشید پرداخته شده است که این ماده عناصر قانونی و مادی و روحی و … زیادی استخراج می شود که در زیر به هرکدام از این عناصر جداگانه می پردازیم.
عنصر قانونی: در واقع عنصر قانونی یعنی شخصی با آگاهی کامل از غیر رشید بودن یک فرد بخواهد اسناد تجاری و غیر تجاری را به ضرر فرد تنظیم کند. حال این اسناد می تواند چک، سفته، مفاصا حساب و یا هر سند دیگری باشد. در واقع این عمل سوءاستفاده از ضعف نفس به حساب می آید و ممکن است فرد به مجازات شش ماه تا دو سال حبس و مجازات نقدی یک میلیون تا ده میلیون ریال محکوم شود. در اینگونه موارد اگر ضرری به غیر رشید وارد شود فرد مرتکب باید این خسارت را هم جبران کند.
عنصر مادی: در عنصر فیزیکی اگر شخصی اسناد و مدارکی از شخص غیر رشید بگیرد مشمول حکم این ماده قرار نمی گیرد در واقع زمانی که پس از اخذ سند موجباب ضرر به فرد غیر رشید را فراهم کند مشمول مجازات می شود. پس شرط اجرایی شدن این جرم اولا این است که فرد غیر رشید باشد ثانیا گرفتن سند یا نوشته با قصد سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص باشد. از طرفی شرط دیگر برای تحقق این جرم و تعیین مجازات این است که اگر با گرفتن سند و مدارک احتمال ورود ضرر بالقوه هم به شخص غیر رشید باشد کافی است و همیشه شرط تحقق ورود ضرر بالفعل نیست.
عنصر روانی: در جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص عنصر روانی از دو جزء تشکیل می شود جزء اول نیت عام می باشد که در اینجا فرد به عمد اسنادی را از شخص غیر رشید می گیرد و جزء دوم سوء نیت خاص می باشد در اینجا با هدف رسیدن به نتیجه و ایجاد التزام برای شخص غیر رشید جرم انجام می شود.
آیا برای تحقق این امر لازم است که فرد محجور متضرر شود و خسارتی به او وارد شود؟
همانطور که گفته شد صرفا اعمالی که باعث سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص غیر رشید شود یک عمل مجرمانه است خواه این عمل فقط با اخذ سند و نوشته از فرد باشد یا اینکه این اسناد به مرحله اجرا برسند و فرد مشمول ضرر شود. پس در هر دو صورت فرد مجرم شناخته می شود و تحت تعقیب قرار می گیرد.
