تکرار و تعدد جرم
منظور از تکرار و تعدد جرم چیست؟
بی شک یکی از آفات نظام دادرسی کیفری، تکرار و تعدد جرم است. منظور از تکرار، ارتکاب جرم جدید توسط کسی است که پیش از این به دلیل ارتکاب جرم دیگری مجازات شده است. تعدد جرم نیز عبارت از ارتکاب بیش از یک جرم است. از منظر حقوق کیفری، تکرار و تعدد جرم از عوامل تشدید مجازات تلقی می شوند. این بدین معنا است که در صورتی که شرایط قانونی آن محقق باشد، کسی که مرتکب تکرار و تعدد جرم می شود، مجازات وی در حدود مقررات قانونی تشدید می شود. مقررات مرتبط با تکرار و تعدد جرم در مواد 131 تا 139 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بیان شده بود. در سال 1399 با تصویب قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری برخی از مقررات مربوط به تکرار و تعدد جرم تغییر یافت. در این نوشتار در طی دو مبحث بررسی خواهیم کرد، که مطابق با قوانین جاری ایران، تکرار و تعدد جرم چه مجازاتی دارد؟
تکرار و تعدد جرم (1)
تعدد جرم چیست و چه مجازاتی دارد؟
بنا نوع به رفتار یا رفتار هایی که بزهکار انجام می دهد، تعدد جرم به شکل های گوناگونی اتفاق می افتد. گاه ممکن است یک رفتار، عناوین مجرمانه متعددی داشته باشد. به عنوان مثال ممکن است، فردی با استفاده از سند مجعولی اقدام به کلاهبرداری کند. در چنین صورتی فرد، هم جرم کلاهبرداری را انجام داده و هم استفاده از سند مجعول. به موجب ماده 131 قانون مجازات اسلامی اگر رفتار واحدی که فرد انجام داده صادق بر جرایم تعزیری گوناگون باشد، تنها مجازات اشد اجرا می شود. یعنی در چنین حالتی از آنجا که مجازات جرم کلاهبرداری به موجب ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری یک تا هفت سال است و از مجازات جرم استفاده از سند مجعول بیشتر است، مجرم تنها به مجازات جرم کلاهبرداری محکوم می شود.
اگر کسی مرتکب جرایم متعدد حدی شود، مثلاً هم شرب خمر کند و هم زنا، در این صورت به موجب ماده 132 قانون مجازات اسلامی، مجازات او متعدد است. یعنی در این صورت هم به مجازات هشتاد ضربه شلاق تعزیری برای شرب خمر محکوم می شود، و هم به صد ضربه تازیانه، مجازات زنا. اما اگر جرایم حدی متعددی که ارتکاب یافته اند جرایم یکسانی بوده و مجازات یکسان داشته باشند، تنها یک حد بر مرتکب اعمال می شود. مثلاً اگر کسی با افراد نامحرم مختلفی مرتکب زنای ساده شود، تنها صد ضربه شلاق می خورد. البته در صورتی که یک جرم حدی در راستای یک جرم دیگری ارتکاب یابد، تنها مجازات جرم کامل اجرا می شود. مثلاً وقتی جرم لواط در ادامه تفخیذ (گذاشتن آلت تناسلی مرد بین رانهای مرد دیگر) اتفاق می افتد، تنها حد لواط جاری می شود.
تعدد مادی جرم در جرایم تعزیری
شایع ترین حالت تعدد جرم، تعدد مادی جرایم تعزیری است. منظور از جرایم تعزیری جرایمی هستند که مشمول عنوان حد، دیه و قصاص نباشند. اگر جرم تعزیری یکسان باشد، تنها یک مجازات تعیین می شود و دادگاه به استناد بند الف ماده 134 قانون مجازات اسلامی می تواند مجازات مرتکب را مطابق با موارد قانونی تطبیق دهد.
ممکن است فردی مرتکب جرایم تعزیری متعدد و گوناگونی شود. در این حالت چنانچه جرایمی که مرتکب شده بیش از سه جرم نباشد، مجازات او مطابق با بند ب ماده 134 قانون مجازات اسلامی حداقل مجازات آن جرم میانگین حداقل و حداکثر آن خواهد بود. به عبارت دیگر در چنین شرایطی دادگاه نمی تواند مرتکب را به کمتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات محکوم کرد.
اگر جرایم تعزیری گوناگونی که ارتکاب یافته است بیشتر از سه مورد، یعنی چهار مورد به بالا باشد، مجازات مرتکب مطابق با بند پ ماده 134 قانون مجازات اسلامی تعیین می شود. طبق این ماده مجازات کسی که بیشتر از سه جرم تعزیری مختلف انجام داده ، حداکثر مجازات قانونی شدیدترین جرم خواهد بود. در چنین مواردی، دادگاه می تواند به عنوان تشدید مجازات، بزهکار را تا یک چهارم بیش از مجازات های مقرر قانونی محکوم کند.
تکرار و تعدد جرم (2)
تکرار جرم چیست و چه مجازاتی دارد؟
همانطور که اشاره شد تکرار جرم بدین معنا است که فردی که یک بار مرتکب جرم شده و مجازات او اجرا شده است، برای بارِ دیگر مرتکب جرم جدیدی شود. به کسی که مرتکب تکرار جرم شده است، مجرم سابقه دار می گویند. در مورد تکرار جرایم حدی مثل زنا و شرب خمر، اگر کسی سه بار مرتکب جرم حدی شود و هر سه بار بر او حد اجرا شود، اگر مرتکب جرم حدی دیگری شود مجازات او به استناد ماده 136 قانون مجازات اسلامی اعدام است.
در مورد جرایم تعزیری تکرار جرم به عنوان تشدید کننده مجازات مرتکب، تنها در جرایم عمدی صورت می گیرد. به عبارت دیگر یک نفر اگر در طول عمر خود، هر چند بار که مرتکب جرایم غیر عمدی بشود، مشمول تشدید مجازات نمی شود.
تکرار جرم تعزیری به موجب ماده 137 قانون مجازات اسلامی تنها در صورتی محقق می شود که فرد پیش از این مرتکب جرم تعزیری درجه 1 تا پنج شده باشد. منظور از جرایم تعزیری درجه پنج جرایمی با مجازات حبس از دو سال تا بیش از 25 سال است. در این صورت اگر فرد پیش از آن که مدت اعاده حیثیت یا مرور زمان در مورد وی به اتمام برسد، مرتکب جرم تعزیری جدیدی شود مشمول تکرار جرم می شود. تکرار جرم در این شرایط مشروط به این است که جرم جدیدی که ارتکاب پیدا کرده، از درجه یک تا شش باشد. در این صورت حداقل مجازات جرمی که ارتکاب یافته میانگین حداقل و حداکثر مجازات قانونی خواهد بود. به علاوه دادگاه به عنوان تشدید مجازات می تواند مجازات او را تا یک چهارم بیش از حداکثر مجازات قانونی جرم جدید محکوم کند.
در آخر شایان توجه است که به موجب ماده 138 قانون مجازات اسلامی مقررات تکرار و تعدد جرم در مورد جرایم سیاسی و مطبوعاتی و جرایم اطفال اعمال نمی شود. علاوه بر این در صورتی که مرتکب به بیش از سه فقره محکومیت قطعی مشمول مقررات تکرار جرم باشد، مقررات تخفیف در مورد وی اعمال نمی شود.
