وقف

وقف

یکی از آداب خوب و حسنه ای که در بین مسلمانان رایج می باشد وقف است. منافع فقهی زیادی هستند که تاکید زیادی به این عمل دارند و امام صادق علیه السلام در حدیثی  فرموده اند که وقف یک صدقه جاریه می باشد. اگر به زیر ساخت های جهان اسلامی نگاهی بیندازیم خواهیم دید که از این عمل به عنوان ستون و زیر ساخت اقتصادی جهان اسلام یاد شده است که اگر به درستی و بر اساس ارکان و قواعد آن پیش برود آثار مثبتی در جامعه از خود بر جای خواهد گذاشت. حتما شما هم بارها مکان های عمومی موقوفه مانند کتابخانه، مدرسه و … را دیده اید که بر سر در آن ها نوشته شده است موقوفه از طرف فلان شخص. این یک عمل نیکوکارانه است که در افراد دیگر هم انگیزه کمک به همنوعان را بیشتر می کند.  اما اینکه در اصل این عمل چیست و چند نوع دارد را در ادامه بررسی خواهیم کرد.

وقف در لغت به چه معناست؟

اگر بخواهیم وقف را از لحاظ لغوی بررسی کنیم باید بگوییم در لغت به معنی ایستادن، ماندن وآرام گرفتن است. اما در اصلاح حقوقی معنی این واژه کمی تغییر پیدا می کند و به معنی، نگه‌داشتن و حبس کردن عین ملک و مصرف منافع آن در راه خدا می باشد. وقف در دسته عقود قرار دارد البته اختلاف نظرهایی در این باره وجود دارد. زمانی که یک ملک وقف می شود در واقع منفعت این حبس کردن برای دیگران است. در قانون مدنی ماده 55 درباره وقف آمده است که در این عمل اصل مال حبس و منافع آن تسبیل می شود در واقع واقف در این شرایط اختیار تام دارد که اموال خود را برای چه هدفی وقف می کند.

واقف زمانی که می خواهد ملک یا زمینی را وقف نماید عین مال حبس خواهد شد و هیچ کس حق ندارد نسبت به خرید و فروش اصل مال مبادرت نماید. اما شاید برای شما سوال باشد که منافع حاصل از وقف برای چه هدفی خرج می شود و چه کسی از این منافع بهره می برد؟ در بیشتر موارد دیده ایم که محلی برای استفاده عموم مردم بدون محدودیت وقف شده است. اما زمانی که به طور مثال  یک خانه وقف می شود و این خانه اجاره داد میشود.  فرد واقف تعیین می کند که چه اشخاصی از منافع آن خانه استفاده کنند.

انواع وقف

وقف خاص: معمولا زمانی که مالی وقف می شود واقف بایستی دقیقا حق استفاده از آن را تایید کند. زمانی که شخص مال یا یک زمین و یا یک خانه را وقف می کند این مال حبس می شود. اگر استفاده کنندگان از منافع وقف تعیین شده و محصور باشند. مانند اینکه فرص مشخص کنند که مثل خانه ی مورد نظر وقف اولاد شود. در این صورت وقف خاص و مشخص است. در وقف خاص ایجاب و قبول مطرح می شود. پس از ایجاب از طرف واقف، قبول کردن طبقه اول شرط است.

وقف عام: امت زمانی که واقف کسانی که  از وقف بهره میبرند را مشخص نکند یعنی در واقع موقوف علیهم غیر محصور یا وقف بر مصالح عامه باشد در اینجام نوع وقف عامه صورت گرفته است. در این وقف قبول حاکم شرط است.

برای اینکه وقف صحیح انجام شود حتما بایستی واقف با هر لفظی که بوده وقف مال را تایید کند. در خصوص اینکه چه مالی قابلیت وقف شدن دارد در واقع باید بگوییم که مالی را می توان برای این کار در نظر گرفت که با استفاده از آن، اصل آن از بین نرود مانند منزل مسکونی. پس وقف کردن اموال خوراکی و مصرفی امکان پذیر نیست. وقتی مالی برای این منظور وقف می شود نمی توان برای آن مدت زمان تعیین کرد چون وقف عملی با مدت نامحدود است.

• 

آیا مال وقف شده قابلیت فروش دارد؟

فروش مال موقوفه تنها در شرایط خاصی امکان پذیر است. در زیر مواردی که به واسطه ی آن ها می توان حق فروش مال وقف شده را پیدا کرد بیان می کنیم.

در برخی شرایط مال موقوفه به قدری تخریب و خراب شده که به هیچ وجه امکان بازسازی آن وجود ندارد.

زمانی که اختلاف بین موقوف علیهم به حدی شدید شود که احتمال قتل و خونریزی بین آنها بیشتر شود.

اگر مال خراب شود و یا مسلوب المنفعه شود به این معنی است که دیگر  نمی توان مانند سابق از آن استفاده کرد و بایستی یا به احسان تبدیل شود و یا اینکه  فروخته شود. البته برای این کار بایستی مجوز سازمان اوقاف و امور خیریه گرفته گرفته شود.

در برخی موارد زمین ها یا منازل موقوفی اجاره داده می شوند به طور مثال اگر موقوفه یک زمین کشاورزی باشد به یک فرد اجاره داده می شود تا در آن فعالیت کشاورزی انجام دهد. اما زمانی که زمین به نحوی باشد که شرایط کشاورزی را نداشته باشد و فرد مستاجر قصد احداث یک منزل مسکونی را داشته  باشد. زمانی که این موضوع مطرح می شود چندین نکته بیان می شود. یکی اینکه زمانی که مستاجر یا فرد دیگری قصد دارد با هزینه های شخصی در این زمین بنایی احداث کند در واقع بنا یا اعیان متعلق به شخص سازنده است و زمین یا عرصه موقوفه است. اما مجوز ساخت چنین بناهایی به این صورت است که فرد ابتدا باید وجهی را عنوان پذیره به متولی پرداخت کند و پس از اینکه بنا کاملا ساخته شد به فرد سند اعیانی داده می شود. اما نکته بعدی این است که چون زمین موقوفه است بایستی هر ساله مبلغی را به عنوان اجاره پرداخت کند میزان این اجاره بر اساس نرخ روز است.

اما موضوع دیگری که وجود دارد ثبت اموال موقوفه است بر اساس ماده 27 قانون ثبت و ماده های 25، 32 و 35 آئین نامه قانون ثبت املاک بایستی خود متولی وقف درخواست ثبت کند و فرقی نمی کند وقف خاص یا عام باشد. اگر موقوفات عام المنفعه باشد پس از  تاریخ نشر نخستین آگهی مقدماتی متولی 30 روز زمان دارد تا این مال را ثبت کند در غیر این صورت اداره اوقاف نسبت به ثبت اقدام می کند که در این شرایط در قسمت عنوان درخواست کننده ثبت به جای متولی ثبت توسط متصدی یا مدعی تولیت درج خواهد شد. اما در وقف خاص علاوه بر متولی، هر یک از افرادی که موقوف علیهم هستند می توانند برای ثبت اقدام کنند.